TÂM LÝ CHAY TỊNH

Trần Mỹ Duyệt

“Chúa ơi! Quỉ ma thì tinh quái, tấm thân này ươn ái, lại non nớt vô tài”.

Bài hát này đối với nhiều người chắc đã hát và nghe hầu như thuộc lòng, đặc biệt là vào những mùa chay. Lời ca mang chúng ta về với một tâm lý hết sức thực tế và gần gũi với con người tự nhiên của riêng mình. Nó lột trần và cho biết rõ ràng ranh giới của con người tự nhiên và con người tâm linh của mình. Giữa thân xác và linh hồn. Giữa thần linh và xác thịt. Điều này không chỉ đúng ở suy tư trừu tượng, mà đúng ngay trong thực hành hằng ngày. Chúng ta có thể hiểu được chân lý này không chỉ bằng những suy luận có tính cách trừu tượng, mà còn do những gì mình đã thấy và đã cảm.

TẤM THÂN NÀY ƯƠN ÁI

Bản thân tôi, trước đây cũng đã nhiều lần ăn chay. Không những ăn chay một ngày, mà còn ăn chay 2 hoặc 3 ngày vào những dịp đặc biệt. Ăn chay với tôi lúc ấy không thành vấn đề. Nó là “chuyện nhỏ”. Nhưng khi vài chiếc tóc trên đầu bắt đầu điểm chút mầu sương tuyết, và khi chứng cao máu, cao mỡ, tiểu đường bắt đầu gõ cửa tấm thân tôi, lúc đó tôi mới thấy sự chịu đựng và can đảm hy sinh trong những dịp chay tịnh không phải là dễ dàng. Nó không còn là “chuyện nhỏ” nữa, mà là “chuyện đáng quan tâm và lưu ý”.

Khi chứng cao mỡ, cao máu và tiểu đường bắt đầu, cũng là lúc con người tôi dễ mệt mỏi, chóng mặt, nhức đầu, và “chóng đói” nữa. Cứ tưởng rằng mình có thể làm chủ cái dạ dầy mình một cách tự tin, tự đắc, nào ngờ những triệu chứng mà tôi vừa kể thay nhau tấn công, khiến một ngày nhịn ăn, hay không ăn là một ngày “vất vả” và “mệt nhọc”. Và cũng từ đó, tôi cảm thấy những ngày ăn chay không những dài ra, khó khăn hơn mà còn khó chịu nữa. Những dịp này, tôi thích câu: “Hãy xé lòng, đừng xé áo”, mà tôi có thể cắt nghĩa một cách dệu dạo là chỉ cần chay tịnh tinh thần thôi, đâu cần phải chay tịnh thể xác. Chỉ cần mình sống đàng hoàng một ngày sống thì quá đủ hơn là chay tịnh mà lại không sống đàng hoàng tử tế. Với lối ngụy biện này, nhiều hôm tôi xuýt mất chay, và nhiều hôm tôi thật sự mất chay.

Làm sao chúng ta có thể chay tịnh tinh thần một cách dễ dàng mà lại không cần đến chay tịnh thể xác? Làm sao chúng ta có thể thấy mình nhẹ nhàng, thanh thoát mà nguyện ngắm, cầu nguyện và tham dự các bí tích trong khi cái bụng của mình nặng nề, kềnh càng, ọc ạch đầy bia, rượu, thịt, cá và trăm thứ ngổng ngang trong đó. Làm sao chúng ta có thể thanh thoát tâm hồn khỏi những mời gọi, cám dỗ vật chất, dục vọng khi mà con người tự nhiên của mình, con người của ban năng trở nên nặng nề, chôn bám vào vật chất.

Trở lại cái tâm lý tự nhiên của con người trong một ngày chay tịnh hay trong những dịp chay tịnh, chúng ta cảm thấy có một điều hết sức rõ ràng là trong những ngày thường cơm, nước, thịt, cá, rượu, bia tuy có hấp dẫn thật, nhưng không mạnh, không mãnh liệt, và không ghê gớm như những ngày chay tịnh. Trong những ngày này, tâm lý phản xạ có điều kiện và vô điều kiện như bám sát lấy con người mình. Nó làm cho chúng ta trở thành đói, khát, thèm thuồng, và mệt mã.

Không cần cầm lấy bát cơm, ăn miếng cá, miếng thịt, hay miếng rau xào, mà chỉ cần ngửi thấy mùi cơm, mùi cá kho, mùi thịt kho, mùi rau xào đã làm cho chúng ta cảm thấy đói. Nước cường toan trong miệng cứ tiết ra, và con mắt cảm thấy láo liên, dạ dầy cồn cào, đói và đói không chịu nổi.

Rồi khi ngồi vào bàn ăn, trong những dịp chay tịnh cũng do phản ứng tâm lý, làm cho chúng ta khó lòng cầm hãm con người tự nhiên. Kết quả là có nhiều người ăn no đến độ mất chay.

Trong một ngày chay tịnh, Giáo Hội cho phép chúng ta ăn 2 bữa sáng và chiều “đói” một chút, riêng bữa trưa thì được phép “ăn vừa đủ no”. Hoặc bữa no, bữa đói.  Nhưng thế nào là “hơi đói” và thế nào là “vừa đủ no”. Lại một điểm tâm lý nữa làm chúng ta phải chiến đấu với đôi con mắt và cái bụng. “No bụng, đói con mắt” là một cơm cám dỗ nặng nề đối với nhiều người trong những ngày ăn chay. Và cái khó lòng nhất là làm sao để ăn “hơi đói, và “đủ no”.

QUỈ MA THÌ TINH QUÁI

Bạn có tin là ma quỉ có phần trong những cám dỗ này không? Tôi tin chắc là có. Chắc chắn ma quỉ xử dụng mọi yếu tâm sinh lý để chúng ta mất chay, hoặc nếu không mất chay, thì cũng không trọn lành lắm trong những ngày chay tịnh.

Trước hết, chúng đem vào suy tư của chúng ta ý nghĩ cho rằng mình miễn cưỡng hay bị ép buộc phải ăn chay. Nếu không ăn chay sẽ phạm tội. Và phạm tội thì sẽ mất linh hồn. Tâm lý này là chúng ta cảm thấy ghét Giáo Hội và ghét Chúa. Chút chút gì cũng phạm tội. Chút chút gì cũng mất linh hồn. Sao mà Giáo Hội khó chịu, và Chúa khe khắt đến thế! Không lẽ những người không ăn chay đều mất linh hồn cả sao. Và đó là tâm lý chay tịnh tiêu cực, tâm lý chay tịnh miễn cưỡng. Một tâm lý đưa đến những bực bội, khó chịu. Tâm lý khiến chúng ta giữ chay một cách chiếu lệ hay miễn cưỡng. Một tâm lý làm cho những ngày chay tịnh của tôi trở thành dài lê thê, và khó giữ.

Khi Chúa Giêsu bảo chúng ta: “Tinh thần mau kíp, xác thịt nặng nề” (Mt 26:41), là Ngài có ý nhấn mạnh đến khía cạnh tâm lý của con người. Thật ra, nhiều người không mập mạp, có da, có thịt lắm nhưng vẫn cảm thấy nặng nề và bị cuốn hút bởi đam mê và bởi xác thịt.

Sở dĩ có những cám dỗ mãnh liệt và con người cảm thấy sa ngã, không chỉ vì xác thịt nặng nề, mà vì ma quỉ trong những cơn cám dỗ, cố tình và bằng những xảo thuật của chúng nhằm ảnh hưởng đến tâm lý con người, khiến những cái tầm thường trở thành khác thường, những cái nhỏ nhoi trở thành lớn lao, và những cái không đáng kể trở thành đáng kể. Thí dụ, ngày nào tôi cũng ăn cơm và uống nước. Trong bữa ăn thường ngày vẫn có rau, có cá, có thịt... nhưng nhiều khi và nhiều ngày tôi cảm thấy chán ngán, không muốn ăn hoặc ăn không ngon miệng. Nhưng những ngày chay tịnh, những ngày ăn chay thì lại khác. Bát cơm, miếng cá, miếng thịt, bát canh hôm nay sao hấp dẫn và ngon đến thế. Ăn không biết no, và ăn ngon một cách lạ thường. Trong yếu tố ăn ngon hôm nay, ngoài yếu tố chay tịnh, nhu cầu đòi hỏi của thể lý, yếu tố tâm lý và chắc chắn trong cái tâm lý chay tịnh hôm nay, ma quỉ đã khéo vẽ vời, kích thích giác quan, và ảnh hưởng đến tâm sinh lý của tôi.

Từ những ảnh hưởng về thể lý và tâm sinh lý ấy, đưa sang lãnh vực tâm linh. Nhiều lần chúng ta đã “sa chước cám dỗ” không phải vì đó là những chuyện nhỏ hay chuyện lớn, mà là chúng ta đã để cho Satan và ma quỉ ảnh hưởng được vào những suy tư, ước muốn thầm kín, và những đam mê của chính mình. Thí dụ, bình thường tôi nhìn mọi người qua lại một cách tự nhiên, và không mấy quan tâm đến những chuyện khác sẩy ra trong tư tưởng hay ước muốn của mình. Nhưng nếu tôi thật sự muốn “chay tịnh” tâm hồn, tức là muốn tinh tấn, thanh cao, và trong sáng những suy tư, những khát vọng của mình, thì lập tức con mắt tôi thấy những người qua lại có những dáng dấp khêu gợi, hấp dẫn và đẹp khác với bình thường. Tâm trí tôi khó quân bình và bằng an với những suy nghĩ mà bị níu kéo, và choán ngợp bởi những hấp dẫn và thôi thúc, trong đó có cả những cám dỗ về dục vọng. Và những trường hợp như vậy, sự tinh tấn và trong sạch tâm hồn của tôi bị vẩn đục vì thử thách. Nếu tôi vượt qua được những cám dỗ này, tôi hy vọng giữ được tư tưởng và ước muốn ngay thẳng, bằng không tôi thấy mình bị chìm ngập và bị thôi thúc bằng nhiều ham muốn khác nhau.

Tư tưởng dẫn tới hành động và từ đó tôi tìm cách chiếm hữu. Rồi khi đã chiếm hữu thì tôi thụ hưởng, mặc dù tôi biết cái đó là điều bất chính. Lúc đó tâm lý chay tịnh của tôi bị lợi dụng, bị bóp méo, và tôi trở thành kẻ thua cuộc.

CHAY TỊNH TINH THẦN

Tóm lại, không chỉ là một vài ngày ăn chay như thứ Tư Lễ Tro và thứ Sáu Tuần Thánh. Cũng không phải là mấy thứ Sáu trong Mùa Chay đòi chúng ta phải kiêng thịt. Tinh thần chay tịnh và tâm lý chay tịnh phải được chúng ta để ý và áp dụng mọi ngày trong đời sống mình.

Chúng ta phải lấy việc chay tịnh làm việc tự nguyện và cần thiết. Một việc làm mà với sự cố gắng bình thường, cộng với ơn Chúa chúng ta có thể làm được. Nhờ hành động và chay tịnh, chúng ta có thể làm chủ được con người của mình. Làm chủ được những đam mê của mình. Và chúng ta có thể nâng cao tâm hồn mình lên để gặp gỡ Chúa, để hiểu biết và yêu mến Ngài. Để chúng ta có thể nói như Thánh Phaolô nói: “Đối với tôi, sống là Đức Kitô” (Phil 1:21).

Nhưng để “sống là Đức Kitô”, chúng ta phải ý thức sự yếu đuối của thân xác. Sức mạnh và mưu chước quỉ ma. Khả năng nội thù của giác quan. Và chúng ta phải xin với Chúa: “Chúa ơi! Giúp con tàn lửa mến. Đủ gan mà chinh chiến. Lập công đức vững bền”. Nói một cách rất con người là bằng với ơn Chúa giúp, và khả năng tâm hồn, chúng ta phải biết hoán đổi cái tâm lý chay tịnh tiêu cực và  nặng nề thành tâm lý chay tịnh tích cực và nhẹ nhàng của lòng mến và tự nguyện.