|
|
|
Bản Chất Con Người
Tâm Lư và Thể Lư
Không ai có thể chối căi con người có một cái ǵ đó khác với con vật và hơn con
vật. Tại sao con người cũng có thân xác như con vật, một con vật thẳng đứng và
biết nói, lại có văn hóa, lại phát triển về đủ mọi phương diện, từ thời ăn lông
ở lỗ chẳng khác ǵ loài vật cho đến chỗ tối văn minh tân tiến hầu như tuyệt đỉnh
ngày nay, về cả vật chất lẫn nhân bản? Tại sao con người cũng có bộ óc như con
vật, với trung tâm thần kinh hệ ở trên đầu, lại có thể nẩy ra những tư tưởng,
lại có thể biết suy tư, chẳng những biết được tất cả những ǵ ở chung quanh ḿnh,
với những khám phá khoa học cùng với những phát minh kỹ thuật tân kỳ, làm thăng
hoa đời sống văn minh vật chất của con người trên mặt đất này, nhất là c̣n biết
chính ḿnh, với những cơ cấu tổ chức xă hội cùng với hệ thống luật pháp càng
ngày càng phản ảnh nhân phẩm và tôn trọng nhân quyền xứng với nhân vị của con
người hơn?
Phải, cái con người khác với con vật và vượt hơn con vật, cái làm con người có
thể tiến từ tầm mức loài vật vô tri sống theo bản năng cho đến chỗ làm chủ trái
đất, bằng một đời sống văn minh vật chất và văn hóa nhân bản như thế, chính là
lư trí của con người. Tuy nhiên, con người sẽ không thể nào suy nghĩ và phát
triển về văn minh và văn hóa như ngày nay, nếu con người không có một bộ óc tốt,
ít là một bộ óc b́nh thường, bộ óc nguyên vẹn, không bị hư hại cách nào, như một
số người bất hạnh trong họ đă trở thành những người khờ dại, lớn tuổi mà sống
như trẻ con, những người bị mental retardation chậm trí khôn, những người bị
chậm phát triển people with developmental disabilities, những người mà ở mức độ
nặng như severe hay profound th́ không biết tự chăm sóc lấy cho ḿnh những nhu
cầu căn bản nhất như ăn uống vệ sinh tiểu tiện, và nếu ở mức độ nhẹ như mild hay
moderate th́ không đủ hiểu biết để giao dịch xă hội hay không đủ khôn ngoan tối
thiểu để có thể xoay sở biến báo phản ứng khi bất trắc xẩy ra.
Như thế, theo bản tính của ḿnh, con người có hai phần, thể lư và tâm lư, thân
xác và linh hồn. Yếu tố làm con người hiện hữu đó là bản tính gồm cả hồn lẫn xác
của họ, gọi tắt là nhân tính, song yếu tố làm cho con người sống đó là linh hồn,
nguyên lư làm cho thân xác của con người tồn tại và là tác nhân sai khiến, chi
phối cũng như điều hành sinh hoạt của thân xác con người. Đó là lư do, một khi
thân xác của con người hoàn toàn bất động, không c̣n biết ǵ nữa, là lúc hồn
thiêng đă vĩnh viễn rời khỏi cái thi thể vô hồn đang nằm sơng soài trên mặt đất
hay trong quan tài lạnh ngắt cứng đơ bấy giờ. V́ nhờ nguyên lư và tác nhân hồn
thiêng để tồn tại và sinh hoạt như thế, thân xác đóng vai tṛ là một cơ sở hiện
hữu thiết yếu cho linh hồn, là một phương tiện hoạt động bất khả thiếu cho linh
hồn, và là một hiện thân sống động của linh hồn. Bởi thế mà mọi ngôn từ, hành
vi, cử chỉ, hoạt động và phản ứng của con người bộc lộ nơi thân xác đều phản ảnh
cho thấy nội tâm của con người, cho thấy những ǵ con người suy nghĩ, lập luận,
phán đoán, chủ trương, ước mong, khát vọng, xu hướng v.v.
Phần Thượng và Phần Hạ
Tuy nhiên, dù đóng vai tṛ phụ thuộc, thân xác vẫn không phải là một thứ nô lệ
của linh hồn và cho linh hồn, vẫn không phải là một yếu tố hoàn toàn thụ động,
linh hồn muốn làm ǵ th́ làm. Trái lại, về phương diện hiện hữu, thân xác b́nh
đẳng với linh hồn, bởi v́, nếu không có thân xác th́ cũng chẳng có vấn đề con
người hiện hữu và h́nh thành, và về phương diện nhân phẩm, thân xác cũng có giá
trị chẳng kém ǵ linh hồn, ở chỗ, ai hành hạ thân xác con người hay nhổ vào mặt
con người th́ hành động hành hạ và phỉ nhổ ấy chẳng những xỉ nhục chính cá nhân
con người nạn nhân mà c̣n hạ nhục cả nhân phẩm của loài người nói chung nữa. Đó
là lư do, dù con người bị tật nguyền về thể xác, hay xấu xí đến mấy đi nữa về
dung mạo, họ vẫn là người, vẫn phải được tôn trọng.
Thế nhưng, thực tế cho thấy, nhiều khi thân xác lấn át cả linh hồn, và linh hồn
phải nhượng bộ và trở thành nô lệ cho thân xác. Những trường hợp nghiện hút
không bỏ được không phải là trường hợp điển h́nh cho thấy thân xác vẫn từng làm
chủ linh hồn hay sao? Những trận chiến tranh lớn nhỏ liên tục xẩy ra trong lịch
sử loài người cũng không chứng thực cho thấy phần hạ đầy những tham lam dục vọng
chi phối phần thượng nơi con người hay sao? Cho dù phần thượng có ư thức được
những phản loạn nơi bản thân ḿnh như thế, một ư thức đă được thể hiện tỏ tường
nhất qua Bản Tuyên Ngôn Nhân Quyền của Liên Hiệp Quốc sau Thế Chiến Thứ Hai vào
cuối tiền bán thế kỷ 20, phần hạ đầy tham lam dục vọng vẫn không v́ thế mà tỏ ra
sợ hăi hay xẹp đi, trái lại, nó cứ tiếp tục càng ngày càng bừng bừng lộng hành,
chẳng những qua chế độ cộng sản tàn bạo cũng như qua đường lối tư bản tân thực
dân, mà c̣n qua những vụ khủng bố tấn công khắp nơi trên thế giới ngay từ khi
vừa mở màn cho thiên kỷ thứ ba đến nay v.v.
Đó là lư do tại sao vấn đề được đặt ra ở đây là phải làm sao để thân xác và linh
hồn của con người hoàn toàn dung hợp với nhau, phần hạ và phần thượng nơi con
người luôn tỏ ra hiệp nhất trên thuận dưới ḥa. Vấn đề giáo dục con người căn
bản nhất và chính yếu nhất là ở chỗ này. Một con người trưởng thành, nghĩa là
một con người được giáo dục hoàn toàn, không phải chỉ là một con người hiểu biết,
với những kiến thức phổ thông do học đường truyền dạy, thậm chí là một con người
ư thức được trách nhiệm của ḿnh trong xă hội do cha mẹ khuyên dạy đi nữa, mà
c̣n là và phải là một con người biết tự chủ nữa mới được. Chúng ta vẫn nghe
nhiều người khen tặng nhau rằng: “anh này, chị ấy, ông nọ, bà kia tốt lắm”, nếu
hỏi lư do th́ thường được cho biết rằng “v́ những người ấy đă làm cho tôi cái
này cái kia”, thế nhưng, chỉ sau một thời gian, những con người được tiếng là
“tốt” ấy đă hiện nguyên h́nh hài của ḿnh, khi họ không được những ǵ như ư họ
muốn, như ḷng họ mong, nơi con người họ đă làm ơn cho, đối xử tốt đẹp. Điển
h́nh là trường hợp của những cặp t́nh nhân, họ không thể nào tiến đến chỗ lấy
nhau, sống đời vợ chồng với nhau, nếu không thấy nhau “mười phân vẹn mười”, thậm
chí bất chấp tất cả mọi lời khuyên can của cha mẹ, họ hàng thân thuộc và bạn bè
về người đă được họ chấm là đệ nhất thiên hạ. Thế rồi, những cuộc t́nh yêu cuồng
sống vội ấy hầu như đă đi đến chỗ For Sale rẻ tiền, đến chỗ khai trương tưng
bừng lưng chừng dẹp tiệm.
Kiến Thức và Bản Chất
Như thế, vấn đề giáo dục con người tâm thể lư ở đây không phải chỉ là việc
truyền thụ kiến thức cho nhau, mà thực sự c̣n là việc huấn luyện, huấn luyện cho
nhau về cả ư chí nữa. Đúng vậy, sinh hoạt nội tâm hay sinh hoạt tâm lư của con
người chẳng những bao gồm những tác động suy tư, lập luận và phán đoán bằng tài
năng lư trí mà c̣n gồm có cả những tác động ước muốn, chọn lựa và quyết định tác
hành của tài năng ư chí nữa. Theo tiến tŕnh tự nhiên của sinh hoạt tâm lư th́
lư trí đi trước ư chí, như ngành lập pháp bao giờ cũng đi trước ngành hành pháp
nơi thể chế dân chủ trên thế giới từ sau Tuyên Ngôn Độc Lập Hoa Kỳ 1776, nhất là
từ sau Cách Mạng Pháp 1789 đến nay. Tức là lư trí nghĩ thế nào là hay, là tốt,
là lợi th́ ư chí chấp nhận làm theo như vậy. Tiến tŕnh này rất nguy hiểm vô
cùng, v́ một khi lư trí mù quáng bởi đam mê nhục dục, với những biện minh trấn
an “cả vú lấp miệng” lương tâm, th́ mù dẫn mù sẽ khó ḷng tránh khỏi đâm xuống
hố hay vấp ngă thảm thương.
Tuy nhiên, nếu lư trí thông thường có thể bị chi phối bởi đam mê nhục dục, th́
lư trí cũng có thể bị chi phối bởi bản chất nhân vị của con người nữa. Có nghĩa
là, nếu “ḷng đầy mới trào ra ngoài miệng” (Mathêu 12:34), hay “cây tốt th́ sinh
trái tốt… cây tốt không thể nào sinh trái xấu” (Mathêu 7:17-18), đúng như nguyên
tắc về tâm lư của Đấng Sáng Lập Kitô Giáo, th́ con người tự bản chất tốt lành sẽ
suy nghĩ tốt lành và sẽ tác hành tốt lành, c̣n con người xấu sẽ suy nghĩ bậy bạ,
lệch lạc và sẽ tác hành sai quấy. Chẳng hạn, thấy một người ăn mày ăn xin, con
người có tâm địa vị kỷ chắc chắn sẽ không cho ǵ cả, v́ tâm địa vị kỷ của họ đă
làm nẩy lên trong óc của họ ư nghĩ cho rằng người đó lười biếng không chịu đi
làm lụng ǵ cả nên càng cho tiền càng làm cho họ ỷ lại không biết tự lập vươn
lên; trái lại, con người có tâm địa vị tha, dễ mủi ḷng thương cảm, “thương
người như thể thương thân”, “lá lành đùm lá rách”, liền móc túi ra cho liền,
không cần suy nghĩ đắn đo, không cần cân nhắc lợi hại.
Thế nhưng, cái bản chất nhân vị vốn hướng chiều về sự thiện ấy, có những trường
hợp không phải tự bẩm tính tự nhiên như thật sự vốn thấy ở một số người, mà là
được bắt nguồn từ kinh nghiệm bản thân. Chẳng hạn, có những con người trước kia
rất vị kỷ, nhưng sau trở thành rất vị tha, v́ hoàn cảnh đẩy đưa đă làm cho họ
thay đổi ư nghĩ, thay đổi tâm t́nh, thay đổi thái độ. Như họ đang giầu sang phú
quí th́ bị sa cơ thất thế, đến bị phá sản khánh kiệt phải đi ăn nhờ ở đậu, để
rồi nhờ đó họ mới cảm thấy thấm thía cái thân phận nghèo khổ, thân phận của
thành phần trước kia lúc c̣n giầu có họ đă khinh bỉ và làm ngơ. Sau đó, “hết
thời bỉ cực tới thời thái lai”, làm ăn lại lên, họ tỏ ra biết thương người nghèo
khổ hơn, năng giúp đỡ thành phần mà họ hơn một lần đă được vuốt mặt chia sẻ và
ngậm ngùi thấm thía. Như thế, nhờ trường đời, nhân cách của con người lên voi
xuống chó này đă thay đổi từ xấu sang tốt, từ tiêu cực sang tích cực. Tuy nhiên,
một cuộc hoán cải hoàn toàn lột xác đổi đời như thế nơi con người vẫn phải lệ
thuộc vào bản chất bẩm sinh của con người này nữa. Bằng không, thực tế đă cho
thấy, có những con người cũng trải qua cùng hoàn cảnh thăng trầm như vậy, chẳng
những không mở mắt ra, mà c̣n kêu trời trách đất, vùng vẫy ngoi dậy cho bằng
được, để rồi, chẳng may thuận chiều xuôi gió họ có cơ hội chiếm lại được bằng
hay hơn tất cả những ǵ đă mất, họ càng tỏ ra ta đây, tự phụ, tự đắc, tự kiêu,
không coi ai ra ǵ!
Giáo Dục và Ư Thức
Nếu tâm chất của con người từ xấu có thể nên tốt nhờ trường đời thế nào th́ tâm
chất của con người cũng có thể v́ hoàn cảnh sống làm cho họ từ tốt trở thành xấu
như vậy. “Gần đèn th́ sáng gần mực th́ đen” là như thế. Cách đây 10 năm, tôi có
phục vụ một gia đ́nh có ba anh em trai, người em út là thân chủ chậm phát triển
của tôi, người anh thứ hai của em được ba má cho là ngoan nhất nhà, nhưng cuối
cùng lại là đứa đă bỏ nhà đi theo băng đảng; bị cha mẹ theo dơi t́m kiếm, đă bỏ
sang tiểu bang khác; cha mẹ em vẫn không bỏ cuộc; cuối cùng, v́ tâm chất tốt
lành, em đă tự động trở về với cha mẹ. Gặp em, tôi hỏi em có muốn đi nữa không?
Em mỉm cười rất dễ thương. Đầu thập niên 1990, truyền h́nh ở California đă chiếu
cảnh 4 em trai Việt Nam đang dùng súng uy hiếp một tiệm video Good Guys ở
Sacramento, đ̣i hỏi mấy điều, trong đó có phi cơ để bay về các trại tị nạn Đông
Nam Á và củ sâm ngàn năm, những t́nh tiết chứng tỏ các em đă bị ảnh hưởng bởi
thời cuộc và phim Tầu; cuối cùng cảnh sát đă hạ được các em, đứa th́ bị chết đứa
bị thương, những đứa trẻ rất dễ thương và đáng thương; như cha mẹ các em cho
biết, các em vẫn đi giúp lễ cho linh mục ở nhà thờ, ngày ngày đi học về chỉ ở
nhà coi phim Tầu, sáng hôm xẩy ra sự vụ các em c̣n lễ độ vào trường xin phép
thày cô cho nghỉ học đàng hoàng. Chính mắt tôi cũng đă chứng kiến thấy một số em
gái học ở một trường trung học đệ nhất cấp, Intermediate School hay Junior High,
gần nhà tôi trước đây ở Pomona thuộc County Los Angeles, mới 12, 13 tuổi đă vừa
cắp sách đến trường vừa bế con đi học. Theo tôi, đứa con trên tay của các em gái
trẻ dại này là hậu quả của một thứ giáo dục tính dục sex education ở nhà trường
cũng như của phim ảnh dâm ô do truyền thông phổ biến, nhưng cũng chính đứa nhỏ
c̣n sống sót này đă chứng tỏ cho thấy mẹ nó tự bản chất rất tốt lành song đă bị
đầu độc, và tuy bị xă hội người lớn đầu độc, mẹ nó vẫn không mù quáng vô luân
phá thai như người lớn, trái lại, họ vẫn can đảm sinh con, chịu khổ v́ con, ôm
con đi học, để vừa tiến thân vừa nuôi con.
Đó là lư do yếu tố tâm chất của con người tâm thể lư rất quan trọng trong vấn đề
giáo dục. Làm sao có thể thay đổi được tâm chất tiêu cực của con người và bảo
tồn được tâm chất tốt lành của con người là vấn đề thuộc về nghệ thuật giáo dục.
Nghệ thuật giáo dục này là ở chỗ, không phải chỉ cần hiểu được tâm chất của nhau,
mà là làm sao thay đổi được tâm chất của nhau. Nghệ thuật giáo dục c̣n được thể
hiện ở chỗ không phạm đến nhân vị của con người, v́ tâm chất gắn liền với nhân
vị, mà vẫn có thể uốn nắn được nhân cách của con người, một nhân cách của nhân
vị chuyên biệt song hợp với nhân phẩm phổ quát.
Ngoài ra, tâm chất của con người c̣n được thể hiện qua t́nh trạng dễ giáo dục
hay khó giáo dục nữa, dễ dạy hay khó bảo nữa. Có người ưa nặng, như tôi chẳng
hạn, cần phải ngăm đe hay bị đ̣n hết cỡ mới chừa. Có người lại ưa nhẹ, chỉ cần
ve vuốt, dỗ ngọt là xong. Có người phải dặn đi dặn lại mới nhớ, có người lại chỉ
cần nói một lần là biết phải làm sao ngay. Thậm chí có đứa chẳng cần bảo cũng
biết làm sao, trái lại, có đứa ĺ đến độ chẳng sợ đ̣n vọt, bất chấp tất cả.
Những đứa phá phách, hung hăng, nghịch ngợm, ngang ngược thường là con trai,
khỏe mạnh, ṭ ṃ, nhiều sáng kiến, lắm đam mê… Nếu biết giáo dục chúng, với ḷng
hăng say nhiệt thành của chúng, với tài năng tháo vát và hoạt bát của chúng,
chúng sẽ trở thành những đứa nhỏ rất có lợi cho việc phục vụ nhân quần xă hội
sau này. Bằng không, chúng có thể sẽ là những tay cao bồi du đăng, phá làng phá
xóm, cướp của giết người v.v.
Trái lại, cũng có những em bị chậm trí khôn, chẳng hiểu ǵ mấy, song lại có đầy
những hành vi cử chỉ cần phải được sửa đổi, những behavior problems needed to be
improved này thường được các tham vấn viên về tác hành behavior consultant
khuyên sử dụng phương pháp positive enforcement liên quan đến những ǵ các em
thích nhất, bằng cách nhử mồi trước rồi tưởng thưởng sau mỗi lần, hoặc một số
lần các em này tỏ ra “cải tà qui chính”. Dù sao phương pháp positive enforcement
này, phương pháp giống như phương pháp đem áp dụng cho trường hợp những con khỉ
hay con cá làm xiệc giỏi nên được ăn sau mỗi tác động biểu diễn của nó vậy, cũng
không hoàn toàn hợp với nhân phẩm của con người là mấy, một chủ thể cần phải cải
tiến theo ư thức của ḿnh chứ không phải theo ngoại cảnh kích động nhử mồi như
thế. Tôi đă thấy có những con người chậm phát triển, hết sức chậm trí khôn, ở
mức profound hầu như chẳng biết ǵ, tŕnh độ cognitive tri thức của họ, cũng như
tŕnh độ functioning tác hành của họ giống hệt như một đứa trẻ hơn một tuổi,
nhưng họ vẫn biết người nào thương họ, và tỏ ra hết sức quyến luyến người ấy,
nghe lời người ấy hơn ai hết, chỉ cần người ấy vuốt ve xoa lưng họ hay âu yếm
hug gh́ lấy họ một cái là đủ. Đó, dù là một con người chậm trí khôn, dù là một
đứa nhỏ tí xíu đi nữa, con người đă có ư thức, ư thức ḿnh được yêu và tỏ ra gắn
bó với người yêu, một vấn đề ư thức liên quan đến tâm linh của con người, một
vấn đề sẽ được bàn đến vào bài chia sẻ tới đây…
Tâm Phương Cao Tấn Tĩnh
(Bài chia sẻ cho buổi phát thanh Vui Mừng Và Hy Vọng 41, 27/10/2002)
CON NGƯỜI TRƯỞNG THÀNH
Trần Mỹ Duyệt
Ngoài việc trưởng thành về thể lư, con người c̣n cần sự
trưởng thành về tâm sinh lư. Nhưng một cách hoàn chỉnh hơn, con người cũng đ̣i
hỏi sự trưởng thành về tâm linh nữa. Khi sinh vào đời, con người không chỉ mang
những tính chất thuần túy thể lư, mà c̣n bao gồm những đặc tính về tâm lư và tâm
linh. Một đời sống hoàn chỉnh, do đó, bao gồm sự trưởng thành thể lư, tâm lư, và
tâm linh. Thiếu một trong ba yếu tố ấy, con người không thể nói là đă phát triển
và có một đời sống quân b́nh một cách đầy đủ.
1. Phát triển thể lư: Về thể lư, con người phát triển nhất ở vào tuổi 13 tới 19.
Không những phái nam, mà cả phái nữ cũng thế. Người Việt Nam có câu: “Gái mười
bẩy, bẽ gẫy sừng trâu”, để nói lên sự tăng trưởng và dồi dào sức lực trong thời
gian cơ thể phát triển này. Không những các cơ bắp trong người tăng trưởng, mà
c̣n cả đến tri thức cũng theo đà tăng triển. Chính v́ thế, ở vào tuổi 15, một
trẻ vị thành niên có đủ lư lẽ và hiểu biết để tranh biện với những người lớn
tuổi về những đề tài xẩy ra chung quanh cuộc sống bao gồm chính trị, văn hóa,
giáo dục, và xă hội.
Nhưng theo cơ thể học và vạn vật học, th́ sự phát triển ấy c̣n kéo dài cho tới
25 tuổi. Lư do v́ ở tuổi 25, các sụn tiếp hợp ở các đầu khớp xương ngừng tăng
trưởng. Do đó, cơ thể con người không tăng trưởng nhiều về chiều cao. Ngược lại,
tăng trưởng bề ngang sau tuổi này.Ơ
2. Phát triển sinh lư: Thời gian phát triển về cơ thể cũng là thời điểm phát
triển về sinh lư. Đúng ra, thân xác con người phát triển cũng chỉ nhằm mục đích
tiến đến việc thực hiện hành động sinh lư. V́ tất cả sự chuẩn bị và tăng trưởng
của các phần thân thể đều dẫn tới việc con người có thể hoàn tất được mục đích
bảo vệ giống ṇi là sinh sản con cái. Do đó, sự phát triển cơ thể của một em bé
gái là chuẩn bị cho vai tṛ làm mẹ. Và sự phát triển cơ thể của một em bé trai
là để chuẩn bị cho vai tṛ làm cha sau này. Kinh nguyệt của em bé gái ở vào tuổi
12 hoặc 13, những giấc mơ xuất tinh của em bé trai cũng ở lứa tuổi này là những
dấu hiệu của t́nh trạng tăng trưởng, và chuẩn bị cho nhu cầu sinh lư. Ngoài ra,
trong thời gian cơ thể phát triển ở tuổi này, nhũ hoa của phái nữ cũng được tăng
triển như một dấu hiệu cần thiết cho vai tṛ làm mẹ sau này của nữ giới.
3. Phát triển tâm lư: Song song với sự phát triển về thể lư và sinh lư, sự phát
triển về tâm lư của tuổi này cũng không ngoài mục đích thu hút và hấp dẫn lẫn
nhau trong cuộc sống, và để hoàn tất việc duy tŕ ṇi giống. Sức cuốn hút của
t́nh yêu vừa do những thao thức và thèm khát của dục tính, vừa là những khao
khát của t́nh cảm. Từ ngữ yêu và hành động yêu, do đó, thường khó tránh khỏi bị
lạm dụng và bị thôi thúc bởi những khao khát và thèm muốn sinh lư. Do sức quyến
rũ và thu hútƠ của nhu cầu sinh lư, t́nh yêu trở thành một hấp lực lạ lùng đến
độ nó có khả năng thắng vượt tất cả. Freud, trong Phân Tâm Học đă coi dục tính
như nguyên nhân chính tạo nên tâm bệnh.
Phân Tâm Học ỳcoi sinh lư là một nhu cầu cần thiết cho một cuộc sống quân b́nh
và lành mạnh. Nhưng theo Form th́ yêu lại là một nhu cầu và yếu tố quan trọng
của đời sống. Tuy nhấn mạnh đến t́nh yêu, nhưng Form cũng không đi ra ngoài sức
cuốn hút của dục tính khi đề cập đến t́nh yêu phái tính, tức là t́nh yêu giữa
một người nam và một người nữ mà ông cho rằng nó chỉ đứng sau t́nh yêu giữa con
người và Đấng Tạo Hóa.Ơ
Tóm lại, sự phát triển về tâm sinh lư tuy có thể nh́n dưới hai khía cạnh, nhưng
nó lại gắn liền và xen lẫn với nhau đến độ thật khó ḷng tách rời khỏi t́nh yêu
yếu tố tính dục, và dục tính lại không bị chi phối và gắn liền với t́nh yêu.
Cũng một hành động tính dục nếu xẩy ra giữa hai người yêu nhau người ta gọi đó
những hành động và việc làm ân ái. Một việc làm thiêng liêng, đẹp đẽ, đáng ca
tụng. Ngược lại, nó bị coi là thái độ hay hành động hiếp dâm, một hành động bẩn
thỉu, dơ dáy, đáng nguyền rủa. Sự gắn bó mật thiết giữa yêu và dục chúng ta cũng
có thể nh́n thấy trong tương quan của các cặp t́nh nhân, các cặp vợ chồng mới
cưới. T́nh yêu và tính dục của những người này khác với t́nh yêu và tính dục của
những đôi vợ chồng già, điều mà người Việt Nam chúng ta thường gọi là sống với
nhau v́ t́nh, v́ nghĩa chứ không phải v́ yêu.
Nhưng để trưởng thành về tâm lư, con người phải chờ đến khoảng 30 tuổi. Tuổi mà
người Việt Nam gọi là “Tam thập nhi lập”. Cha ông ta qua kinh nghiệm đă để lại
một nhận xét tâm lư phát triển rất hay, điều mà các nhà tâm lư Tây Phương bây
giờ cũng phải công nhận. Một cô hay một cậu dầu ǵ đi nữa, th́ cũng phải chờ đến
khoảng 30 mới chững chạc và được coi là trưởng thành về mặt t́nh cảm. Do đó, nói
tới trưởng thành tâm lư, cũng chính là đề cập tới cung cách xử thế, thái độ của
một người trong việc kiềm chế hay hoán chuyển những cảm xúc và t́nh cảm.
Một cách đơn giản, sự trưởng thành về tâm lư cũng được hiểu như sự trưỏng thành
về mặt t́nh cảm. V́ thiếu trưởng thành về tâm lư, nên nhiều người tuy tăng triển,
lớn mạnh về thể lư, nhưng vẫn chưa trưởng thành về t́nh cảm. Những thái độ vô
trách nhiệm, sự hờn giận, nóng nẩy, và câu nệ, chấp nhất. Một số hành động của
sự thiếu trưởng thành này như thiếu tế nhị, và thiếu cẩn trọng đến độ để t́nh
cảm và những rung động t́nh cảm bột phát một cách hết sức bừa băi, lấn át cả lư
trí và trí tuệ. Đối với những người ấu trĩ về tâm lư này th́ ai làm sao mặc kệ,
họ muốn ăn, muốn nói, muốn làm ǵ th́ ăn, nói, và làm; không cần biết điều ấy là
xấu hay tốt, nên làm lúc này hay nên làm lúc khác, nên thế này hay nên thế khác.
Tóm lại, theo cái nh́n của Phân Tâm Học, th́ con người siêu ngă của họ không
thắng vượt được nhu cầu bản năng và những rung động t́nh cảm của bản ngăỉ.Ơ
4. Phát triển tâm linh: Tuy nhiên, khi nói về sự hoàn chỉnh của một ngựi, th́
ngoài những yếu tố tâm sinh lư ra, chúng ta c̣n cần tới một sự phát triển khác
nữa, đó là sự phát triển về mặt tâm linh. Sự trưởng thành tâm linh, do đó, là
một trong những nét nổi bật của đời sống một người. Theo Hữu Lư T́nh Cảm của
Abert Ellis, niềm tin và tâm linh có một sức mạnh phi thường, chi phối mọi hoạt
động của con người. Nó chính là kết tinh của một nền giáo dục, những ảnh hưởng
của di truyền, của môi trường, và sự chi phối của niềm xác tín tôn giáo trong
cơi siêu h́nh. Sức mạnh và ảnh hưởng của tâm linh không những đủ khả năng ḱm
hăm những đ̣i hỏi tự nhiên của bản năng, mà c̣n hướng tới những mục đích cao cả
khác qua lăng kính tôn giáo. Điều này Freud cũng đá qua khi đề cập đến Siêu Ngă
với cái nh́n Phân Tâm của ông.
Nhờ sự trưởng thành tâm linh, con người mới biết làm chủ được bản năng, và làm
chủ được những ước muốn, t́nh cảm về mặt tự nhiên. Về mặt tâm lư, niềm tin tôn
giáo cũng có một sức mạnh lạ lùng có khả năng làm cho con người vui vẻ để mà
chết, để mà hy sinh, và chấp nhận những thử thách lớn lao. Chính v́ vậy, một khi
tâm linh hay tôn giáo bị lợi dụng hoặc cắt nghĩa sai lạc, nó sẽ trở thành một
động lực làm phát sinh những hành động cuồng tín. Điều này giải thích tại sao có
những cuộc hy sinh, những cái chết mà ta gọi là cuồng tín. Nhưng cũng nhờ trưởng
thành về tâm linh, ta có những đời sống đạo đức, và luân lư.
Sự trưởng thành tâm linh, như thế vượt cả sự trưởng thành về thể lư, sinh lư và
tâm lư. Con người dù trưởng thành về thể lư và tâm sinh lư nhưng cũng chưa bảo
đảm được sự trưởng thành về mặt tâm linh. Không ai dám chết và chấp nhận chết
một cách đau đớn như các nhà tuẫn giáo dám chết v́ tín ngưỡng. Nhưng nếu không
trưởng thành đủ, th́ sự tin tưởng mù quáng cũng dẫn đến thái độ mê tín và cuồng
tín. Chính do sự mù quáng của niềm tin, con người cũng dám liều lĩnh đi vào
những cái chết như nhửng kẻ ôm bom tự sát, hoặc thí thân v́ mặc cảm thù hận và
cuồng tín tôn giáo.
***
Như vậy, khi đề cập đến sự trưởng thành của một người, ngoài việc phát triển về
mặt thể lư, phát triển tâm sinh lư, ta c̣n cần đề cập đến sự hoàn chỉnh và
trưởng thành tâm linh nữa. Nhưng riêng về sự trưởng thành tâm linh là điều không
thể loại bỏ ảnh hưởng của tôn giáo. Tất cả làm nên một con người và cuộc sống
hoàn chỉnh, tạo sự hài ḥa cho con người. Thiếu một trong ba yếu tố ấy, cuộc
sống con người sẽ không được hoàn hảo, nếu không muốn nói là bệnh hoạn.