Nghệ Thuật Giáo Dục
Giáo Dục: Bản Chất Cao Trọng và Tác Dụng Hệ
Trọng
Có thể nói trong tất cả những việc làm của con người trên đời, ngoại trừ những
việc siêu linh về tín ngưỡng trực tiếp liên quan tới vấn đề tin tưởng Thượng Đế,
tôn thờ Đấng Tối Cao, không việc ǵ cao trọng và hệ trọng cho bằng việc giáo dục
con người. Trước hết, bởi v́, về bản chất cao trọng, việc giáo dục đụng đến
chính tâm linh con người, đến tinh thần của con người, đến một lănh vực mà khoa
học và kỹ thuật tối tân mấy đi nữa cũng không làm ǵ được, và đến một lănh vực
theo đuổi con người cho tới khi họ qua đời chứ không phải chỉ trong thời gian họ
chưa thành nhân. Sau nữa, bởi v́, về hậu quả hệ trọng, giáo dục c̣n liên quan
đến vận mệnh chung của cả một dân tộc hay xă hội loài người nữa, ở chỗ, một xă
hội mất giáo dục hay vô giáo dục, th́ có văn minh mấy đi nữa cũng sẽ chỉ là một
xă hội múa rối, một xă hội “nửa người nửa ngợm nửa đười ươi”, một xă hội “đóng
khố đi giầy tây”. Chưa hết, hậu quả hệ trọng của một xă hội có những con người
độc ác man rợ c̣n ở chỗ, chỉ cần một con người duy nhất thôi không cần nhiều,
như một Hitler của Đức Quốc Xă hay một Stalin của Cộng Sản Nga chẳng hạn, xă hội
loài người cũng có thể trở thành một vực thẳm suy vong với những màn thảm kịch
vô cùng bi thiết như đă từng xẩy ra từ sau Thế Chiến Thứ Hai, thời điểm giữa thế
kỷ 20.
Thế nhưng, vấn đề giáo dục lại không phải là một việc bẩm sinh của những vị có
thẩm quyền giáo dục, những bậc giáo huấn nhân, như cha mẹ, thày cô. Bởi thế, về
phần cha mẹ, không thiếu ǵ những vị đă phải thốt lên “tại sao con tôi lại không
nghe tôi?”, “tại sao chúng lại cứng đầu cứng cổ như vậy?”, “biết vậy thà đừng
sinh ra nó”, thậm chí “biết vậy thà bóp mũi cho nó chết khi nó vừa mở mắt chào
đời cho xong” v.v. Cách đây 15 năm, một ông bố đến văn pḥng xă hội của tôi than
rằng ông thường hay bị ṭa án trẻ em juvenile court gọi hầu ṭa về những tội
thằng con trai 15 tuổi của ông gây ra, lần cuối cùng ông đă nói thẳng với ṭa
rằng: “Quí vị không cho phép tôi dạy con tôi theo kiểu của tôi (ông có ư nói đến
theo kiểu đánh đập như ở Việt Nam) th́ cũng đừng gọi tôi ra ṭa nữa, v́ tôi đâu
có quyền dạy dỗ ǵ trên nó đâu”.
Cũng thế, về phần thày cô, thay v́ dạy cho thế hệ tương lai xă hội của ḿnh thực
sự trở thành niềm hy vọng cho loài người th́ lại đă vô t́nh hay hữu ư tác hại
chúng, chẳng hạn, bằng chương tŕnh giáo dục tính dục sex education công khai
trong học đường, dạy cho giới trẻ đang ở vào lứa tuổi dậy th́ về tâm sinh lư
đang sôi sục gịng máu cái ǵ cũng muốn khám phá t́m ṭi thử nghiệm, những kỹ
thuật làm t́nh cho chúng khỏi bị có thai và mắc hội chứng liệt kháng AIDS. Thống
kê cho thấy, càng học biết giáo dục tính dục, giới trẻ càng chửa hoang, càng bị
STD (sexually transmitted disease), tức bị các chứng bệnh di truyền theo đường
sinh dục. Theo Westside Pregnancy Resource Center, Teen Sex and Pregnancy, Facts
and Figures, th́ sinh hoạt t́nh dục đă xẩy ra cho giới trẻ 15 tuổi 25%, 17 tuổi
55%, 19 tuổi 80%, chỉ có khoảng 20% c̣n trinh trong tuổi “tiên” hay “teen” (từ
13 thirteen đến 19 nineteen) mà thôi. Hậu quả liên quan đến các thứ bệnh di
truyền theo đường sinh dục STD thuộc 17 loại khác nhau, trong đó có cả hội chứng
liệt kháng AIDS, tuổi “tiên” có 3 trong 12 triệu trường hợp. Về hậu quả liên
quan đến vấn đề chửa hoang th́ trong khi sử dụng các phương pháp ngừa thai và
phương tiện ngừa thai được học đường dạy cho biết, như uống thuốc có 44%, dùng
bọc cao su có 38% v.v. vẫn có 43% hoang thai; tổng số tuổi “tiên” có thai ngoài
ư muốn lên đến 85%; có Ử tổng số vụ phá thai từ thành phần “tiên” nữ, trong đó
41% “tiên” nữ có bầu đi đến chỗ phá thai, và hầu hết “tiên” nam bỏ “tiên” nữ khi
“tiên” nữ sinh con.
Nghệ Thuật Giáo Dục: “Nên Người”
Việc giáo dục liên quan đến hai vấn đề then chốt, thứ nhất là vấn đề “nên người”
nơi thụ huấn nhân và thứ hai là vấn đề “dạy bảo” nơi giáo huấn nhân. Nghĩa là,
cha mẹ hay thày cô phải làm sao “dạy bảo” cho con cái hay học sinh của ḿnh “nên
người”. Như thế, vấn đề “nên người” là mục tiêu chính của vấn đề “dạy bảo”.
Nghĩa là, “dạy bảo” sao th́ dạy bảo phải làm thế nào để thành phần thụ huấn nhân
“nên người”, bằng không, phương pháp hay đường lối giáo dục, điển h́nh là vấn đề
giáo dục tính dục sex education hiện nay tại học đường Hoa Kỳ, đều là những ǵ
phản giáo dục. Đó là nghệ thuật giáo dục. Thế nhưng, v́ cốt lơi của vấn đề “dạy
bảo” là “nên người”, do đó, trước nhất chúng ta cần phải hiểu rơ ư nghĩa “nên
người” đây thực sự là ǵ. V́, thực tế cho thấy, vô t́nh hay hữu ư, thành phần
giáo huấn nhân đă “dạy bảo” thành phần thụ huấn nhân “nên người” như họ nghĩ,
như họ thích, như họ muốn, chứ không phải “nên người” như thụ huấn nhân là theo
đúng “cái tôi” nhân vị bẩm sinh của họ. Đây là vấn đề cốt yếu đầu tiên của nghệ
thuật giáo dục.
Trước hết, cái làm con người khác với con vật và làm nên con người không phải
chỉ ở tại những ǵ ngoại diện về thể lư, như nhan sắc, duyên dáng, hay những ǵ
nội diện về tâm lư, như thông minh, trí thức, hoặc những ǵ sinh hoạt về tác
hành, như khôn lanh, tài khéo, mà c̣n chính yếu ở tại những ǵ về luân lư, như
tốt lành, đức hạnh. Đó là lư do văn chương b́nh dân Việt Nam mới có câu: “tiên
học lễ hậu học văn”. Một khi con người chỉ sống để mà ăn, tức chỉ để ư đến những
ǵ bề ngoài, như thời trang và tiện nghi mà thiếu tư cách, như dùng nhan sắc để
làm điếm, để khiêu dâm th́ cái đẹp đó chỉ là cái nhục chẳng những cho riêng nhân
vị của cá nhân ấy mà c̣n cho chung nhân phẩm của loài người. Một khi con người
sử dụng đầu óc của ḿnh để mưu đồ gian ác, lợi dụng vị thế của ḿnh để đàn áp
đồng loại, lợi dụng quyền bính của ḿnh để lập nên hay thi hành những chính sách
độc tài tàn bạo v.v., th́ những hành động của họ chỉ là những hành động phi nhân,
vô luân, bất xứng với con người, thậm chí hủy hoại con người mà nạn nhân đầu
tiên lại là chính họ, chẳng khác ǵ trường hợp đang xẩy ra cho thành phần liều
mạng ôm chất nổ khủng bố đồng loại của ḿnh vậy.
Vào năm 1994, chiếc xe Toyota Tarcel đời 85 của tôi hay bị nằm đường v́ yếu b́nh
điện. V́ chưa kịp thay, do đó, có lần nó không chịu nổ máy nữa, tôi đă phải lấy
giây câu có sẵn trong xe, cắm một đầu vào b́nh điện ở đầu xe, và cầm sẵn đầu c̣n
lại để xe nào có thương t́nh ghé lại giúp câu b́nh cho xe của tôi th́ chỉ trong
ṿng 2 phút là xong. Thế mà, trong ṿng 15 phút, đủ các loại xe, thường là xe
sang, cứ vùn vụt chạy đi làm vào ban sáng qua chỗ tôi đứng. Cuối cùng, có một
chiếc cũ kĩ đầy nhóc trẻ con do một phụ nữ người Mễ lái đă vui vẻ ghé lại và
quay ngược đầu xe lại giáp với xe của tôi để giúp tôi câu b́nh. Nếu nói là lúc
ấy ai cũng bận và vội đi làm cho kịp giờ, th́ c̣n ai bận và vội như phụ nữ người
Mễ đông con và h́nh như đang chở chúng đi học ấy. Hành động của người phụ nữ Mễ
có vẻ quê mùa, ít học và nghèo nàn này không phải là nhan sắc, là trí thức, là
vẻ sang trọng của một con người “thành nhân” hay sao, những ǵ không thể nào hay
rất khó t́m thấy nơi những con người bề ngoài duyên dáng, sang trọng, trí thức,
tài khéo mà vô tâm!
Nghệ Thật Giáo Dục: “Dạy Bảo”
Nếu t́nh trạng “nên người” của thụ huấn nhân là ở chỗ trưởng thành, là biết được
trách nhiệm của ḿnh và tự động chu toàn phận vụ của ḿnh không cần phải được ai
nhắc nhở hay thúc đẩy; biết khôn ngoan phân biệt lành dữ, nhất là biết khôn
ngoan chọn lành bỏ dữ; biết khôn ngoan xử thế, biết tác hành đúng nhân phẩm là
người và nhân cách làm người của ḿnh, th́ vấn đề của giáo huấn nhân ở đây là
phải “dạy bảo” thụ huấn nhân làm sao để họ có thể đạt tới tầm vóc “nên người”
như vậy?
Nguyên tắc chung là phải làm sao để thụ huấn nhân được chiều mà không hư, bị sửa
phạt mà không hận, hay làm thế nào để thụ huấn nhân luôn luôn quí mến và tin
tưởng nơi giáo huấn nhân, luôn cởi mở và gắn bó giáo huấn nhân, bất cứ lúc nào
cảm thấy bối rối hay gặp trục trặc bao giờ cũng nghĩ đến giáo huấn nhân và t́m
đến giáo huấn nhân, lắng nghe hướng dẫn khôn ngoan của các vị hơn bất cứ của bất
cứ một ai khác, dù là bạn bè, cố vấn xui bẩy hay bản thân chúng. Về phương diện
áp dụng thực hành, theo tôi, giáo huấn nhân cần phải đặc biệt chú trọng tới 7
điều luật liên quan đến nghệ thuật giáo dục tối ư quan trọng sau đây:
1. Hăy tự động và tích cực t́m đến với thụ huấn nhân là thành phần chứ đừng bắt
thụ huấn nhân phải đến với giáo huấn nhân;
2. Hăy thông cảm và thích nghi với thụ huấn nhân chứ đừng bắt chúng cái ǵ cũng
phải làm đúng như ư muốn hay ư nghĩ của giáo huấn nhân;
3. Hăy cởi mở lắng nghe thụ huấn nhân, nhiều khi phải đoán được những ǵ thụ
huấn nhân cần để đáp ứng trước khi chúng tỏ ư muốn;
4. Hăy thực hành tất cả những ǵ giáo huấn nhân dạy cho thụ huấn nhân, chứ đừng
nói một đàng làm một nẻo hay hứa mà không giữ;
5. Hăy tin tưởng vào khả năng và nâng đỡ thiện chí của thụ huấn nhân hơn là giáo
huấn nhân chỉ lo đến trách nhiệm cần phải pḥng thủ của ḿnh;
6. Hăy thứ tha cho thụ huấn nhân, nhất là cho những tâm tưởng và ngôn hành thụ
huấn nhân tỏ ra hỗn láo với giáo huấn nhân, chứ đừng chấp nhất và đay nghiến
chúng;
7. Hăy can đảm chấp nhận những ǵ bất toàn nơi ḿnh, nhất là không ngần ngại xin
lỗi thụ huấn nhân về những gương mù gây ra cho chúng hay những thiếu sót về
trách nhiệm đối với chúng.
Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ nhất: “Hăy tự động và tích cực t́m đến với
thụ huấn nhân chứ đừng bắt thụ huấn nhân phải đến với giáo huấn nhân”. Thực hành:
ở chỗ, hăy để ư đến chúng, hỏi han về đời sống của chúng, về nhu cầu của chúng,
về vấn đề học hành của chúng... ; nếu được nên quay phim chụp h́nh cho chúng khi
chúng c̣n nhỏ, đó cũng là việc tỏ chúng thấy ḿnh để ư đến chúng ngay từ đầu;
nhớ những ngày tháng hay biến cố quan trọng của chúng; sống ḥa đồng b́nh dân
với chúng...
Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ hai: “Hăy thông cảm và thích nghi với thụ
huấn nhân chứ đừng bắt chúng cái ǵ cũng phải làm đúng như ư muốn hay ư nghĩ của
giáo huấn nhân”. Thực hành: Thích nghi là ở chỗ mua quà tặng cho người khác phải
mua những ǵ họ thích chứ không phải những ǵ ḿnh thích; bởi thế, hăy đặt ra
nhiều giải pháp hay phương cách liên quan đến những vấn đề chúng cần phải giải
quyết để tùy chúng chọn lựa; bảo chúng không được xả rác th́ hăy cung cấp cho
chúng thùng rác và chỉ chỗ vứt rác cho chúng; có thể tập cho chúng hay ép chúng
làm những ǵ chúng vốn không thích, nhưng triệt để không được bắt chúng làm
những ǵ trái với bản chất và vượt khả năng của chúng v.v.
Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ ba: “Hăy cởi mở lắng nghe thụ huấn nhân,
nhiều khi phải đoán được những ǵ thụ huấn nhân cần để đáp ứng trước khi chúng
tỏ ư muốn”. Thực hành: cần phải gợi ư hay để cho chúng được góp ư kiến và bày tỏ
cảm tưởng, nhất là những ǵ liên hệ đến bản thân của chúng, như vấn đề chọn
ngành học hay lập gia đ́nh, kể cả những ǵ liên quan đến sinh hoạt chung của gia
đ́nh, của học đường, của đoàn thể; tự tạo ra những sinh hoạt thích hợp với tâm
lư và lứa tuổi của chúng, như dẫn chúng đi du ngoạn; sắm cho chúng những tiện
nghi cần thiết để học hành, luyện tập v.v
Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ bốn: “Hăy thực hành tất cả những ǵ giáo
huấn nhân dạy cho thụ huấn nhân, chứ đừng nói một đàng làm một nẻo hay hứa mà
không giữ”. Thực hành: dạy con phải yêu thương nhau th́ cha mẹ đừng động tí là
ly dị, là cải nhau trước mặt chúng, là giận nhau không thèm nói chuyện với nhau;
dạy chúng kỹ lưỡng cẩn thận th́ khi ra các tiệm bán đồ department store hay các
siêu thị supermarket phải bắt chúng để lại đồ chúng lấy xuống khỏi kệ hàng vào
lại đúng chỗ của các thứ đồ ấy; dạy chúng phải thành thật th́ vào các nơi bán vé
tùy theo lứa tuổi th́ đừng khai lậu tuổi của chúng để được bớt tiền v.v.
Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ năm: “Hăy tin tưởng vào khả năng và nâng đỡ
thiện chí của thụ huấn nhân hơn là giáo huấn nhân chỉ lo đến trách nhiệm cần
phải pḥng thủ của ḿnh”. Thực hành: Trao trách nhiệm cho chúng, nếu chúng tự
nguyện càng tốt; đứng khoán cho chúng những việc thay v́ ḿnh cần phải làm để đỡ
gánh nặng cho ḿnh; theo dơi những ǵ đă trao cho chúng, nhất là những việc
chúng mới tập sự và mới bắt đầu làm thử; thông cảm với những sơ xuất hay khiếm
khuyết nơi việc chúng làm không thể bằng ḿnh và như ḿnh; khuyến khích tinh
thần làm việc và chỉ cách làm việc cho chúng v.v.
Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ sáu: “Hăy thứ tha cho thụ huấn nhân, nhất là
cho những tâm tưởng và ngôn hành thụ huấn nhân tỏ ra hỗn láo với giáo huấn nhân,
chứ đừng chấp nhất và đay nghiến chúng”. Thực hành: hăy nhẹ nhàng cho chúng biết
những tâm tưởng và ngôn hành hỗn láo của chúng để chúng tự nhận lỗi và sửa lỗi;
nếu chúng không nghe và tiếp tục làm, hăy khéo léo nhắc lại cho chúng một lần
nữa, nhất là vào lúc chúng vui vẻ nhất, đặc biệt là t́m dịp nói chuyện tỉ tê
riêng với chúng; nếu chúng vẫn không sửa, hăy im lặng nhẫn nại và t́m cách tự
động làm một việc ǵ đó chúng đang thực sự cần đến ḿnh v.v.
Nghệ thuật giáo dục – điều luật thứ bảy: “Hăy can đảm chấp nhận những ǵ bất
toàn nơi ḿnh, nhất là không ngần ngại xin lỗi thụ huấn nhân về những gương mù
gây ra cho chúng hay những thiếu sót về trách nhiệm đối với chúng”. Thực hành:
Nếu thấy ḿnh lỗi trách nhiệm với thụ huấn nhân, không lo cho chúng đầy đủ về
vật chất trong khi có thể, không bảo chúng những ǵ phải làm nên chúng đă bị hậu
quả ngoài ư muốn, không có giờ cho chúng và với chúng mà chỉ lo những chuyện
riêng tư thậm chí những chuyện làm ăn, v.v. hăy lên tiếng xin lỗi chúng; nếu cha
mẹ căi nhau trước mặt chúng, hăy xin lỗi chúng về gương mù gương xấu của ḿnh
v.v.
Tóm lại, nghệ thuật giáo dục quả thực là ở chỗ giáo huấn nhân làm thể nào để có
thể chẳng những gần gũi với thụ huấn nhân mà c̣n thấu nhập thụ huấn nhân, thành
phần trái lại luôn cảm mến, kính phục và gắn bó với giáo huấn nhân, như xác
không thể tồn tại và sống động lại thiếu hồn thiêng của nó vậy.
Tâm Phương Cao Tấn Tĩnh, BVL
(Bài chia sẻ cho buổi phát thanh Vui Mừng Và Hy Vọng 44,17/11/2002)
P H Ư Ơ N G P H Á P G I Á O D Ụ C
Trần Mỹ Duyệt
Đề cập đến giáo dục, có ít nhất hai
phương pháp hay đường lối giáo dục được áp dụng dưới h́nh thức này hay h́nh thức
khác: Phương pháp hay đường lối giáo dục cứng rắn, và phương pháp hay đường lối
giáo dục mềm dẻo. Nhưng thế nào là giáo dục cứng rắn và thế nào là giáo dục mềm
dẻo.
Giáo dục cứng rắn là phương pháp giáo dục lấy việc sửa trị, trừng phạt các
khuyết điểm làm chính. Người theo đường lối giáo dục này v́ chú tâm vào việc sửa
dậy và trừng phạt các khuyết điểm, các tính xấu nên áp dụng những biện pháp
trừng phạt, hoặc khủng bố thể xác và tinh thần người thụ huấn. Thí dụ, ra thêm
luật lệ, cô lập, đánh, phạt qú, phạt nhịn ăn, chửi, mắng, hay làm nhục trước
mặt người khác. V́ chú trọng vào việc áp đặt những luật pháp hay h́nh phạt, nên
phương pháp giáo dục này c̣n được gọi là phương pháp giáo dục tiêu cực. Đa số
những phụ huynh người Việt Nam ở lứa tuổi 45 hoặc 50 trở lên thường áp dụng
phương pháp này. Thật ra xă hội Việt Nam ở vào thời đại trước v́ chịu ảnh hưởng
của nền văn hóa Trung Hoa, nhất là Nho Giáo, và sau đó là nền giáo dục thuộc địa
của Pháp, nên coi việc sửa phạt, chửi mắng, răn đe là một hành động được chấp
nhận. V́ thế mới có câu: “Ǵa đ̣n non nhẽ, đánh khoẻ phải chừa”. Tức là không
lôi thôi ǵ cả, không cần phải nói nhiều, không cần phải lư luận xa xôi, hễ bảo
không nghe th́ mang que ra mà đánh. Đánh cho đau th́ phải chừa thôi. Quan niệm
này ngày nay được coi là lỗi thời v́ không tôn trọng nhân vị, không quan tâm đến
sự phát triển về thể lư, luân lư, tâm lư sinh lư của con người.
Theo tâm lư học, đường lối và phương pháp giáo dục trên thường đem lại những hậu
quả tiêu cực. Hơn thế, nó c̣n là căn cớ cho những khuyết điểm được dịp phát
triển. Thí dụ, một người con trong một gia đ́nh mà cha mẹ có chủ trương cứng rắn
trong đường lối và phương pháp giáo dục thường ít phát triển và trưởng thành về
tâm lư. Và hơn thế, em c̣n mang trong người những mầm mống chống đối và phản
loạn, hay yếm thế và miễn cưỡng phải chấp nhận. Kết quả đường lối giáo dục này
thường tạo nên những trẻ em nhút nhát, yếm thế, hoặc ngược lại, mang đầu óc phản
loạn và hận đời. Những trẻ em bụi đời, những trẻ em phản loạn căi trả cha me,ỉ
phần lớn là hậu quả tai hại của nền giáo dục tiêu cực này. Tưởng cũng nên thêm
rằng, nuông chiều con quá đáng, nhu nhược quá đối với con, hay bỏ mặc không quan
tâm đến những nhu cầu tâm sinh lư của con cũng là một h́nh thức tiêu cực.
Ngược lại với quan niệm cho rằng trẻ em cần được sửa trị, và giáo dục một cách
cứng rắn là quan niệm và đường lối giáo dục mềm dẻo, hay c̣n gọi là đường lối
giáo dục tích cực. Đây là phương pháp giáo dục dựa trên việc khích lệ và hướng
dẫn để làm tăng trưởng những ưu điểm và những đức tính tốt nơi một người. Nếu
đường lối cứng rắn chú tâm vào việc áp đặt và xử dụng những h́nh phạt, những
luật pháp, th́ đường lối và phương pháp giáo dục mềm dẻo lại chú tâm và việc
tăng trưởng những đức tính tốt và làm thăng hoa thiện chí tốt nơi con người.
Đường lối này chú tâm vào việc t́m kiếm và phát hiện những nét tích cực và tốt
của một người để hướng dẫn và làm phát triển. Đây là phương pháp giáo dục mà tâm
lư học cho là hợp với sự phát triển và tâm lư nhất. Điều này đ̣i hỏi cha mẹ hay
những người có bổn phận giáo dục cần phải làm sao để khuyến khích và làm tăng
trưởng những đức tính tốt nơi con cái hay người thụ huấn.
Nếu căn bản của đường lối giáo dục cứng rắn là việc sửa sai, nhổ cỏ nơi một thửa
ruộng tinh thần, th́ đường lối giáo dục mềm dẻo là việc cấy những cây trái tốt
vào thửa đất mầu mỡ vừa mới được nhổ cỏ ấy. Như vậy khi những cây trái này tốt
và lớn lên, tự nhiên những cỏ xấu phải tàn lụi. Nếu không, ta cứ như người chủ
vườn nọ chỉ bỏ công nhổ cỏ mà quên cấy những hoa trái và cây cảnh vào khu vườn
vừa được nhổ cỏ ấy, và như thế, ta cứ phải nhổ cỏ hoài mà khu vườn vẫn cứ đầy cỏ
dại.
Qua thí dụ trên, ta thấy rằng việc áp dụng phương pháp giáo dục tích cực là một
việc làm khó khăn và đỏi hỏi nhiều nỗ lực hơn nơi cha mẹ và những người có trách
nhiệm. Họ cần phải để ư xem xét, phân tích và t́m hiểu xem con em ḿnh, người
thụ huấn có những ưu và khuyết điểm ǵ, để từ đó t́m cách phát triển dần dần
những ưu điểm và đề pḥng những khuyết điểm. Có lẽ v́ khó và vất vả, nên những
phụ huynh ươn lười hay những nhà giáo dục thiếu thiện chí thường áp dụng phương
pháp thứ nhất, tức là phương pháp tiêu cực cho nhanh, cho gọn và dễ dăi đối với
ḿnh. Và như đă tŕnh bày trên, kết quả là cả cha mẹ hay những người có trách
nhiệm lẫn con cái và những người thụ huấn đều phải chịu thiệt tḥi.
Đối với những ai muốn áp dụng phương pháp giáo dục tích cực th́ câu nói của tiền
nhân xưa cũng rất hay: “Ngọt mật th́ chết ruồi”. Điều này sẽ làm cho cả cha mẹ
lẫn con cái, những nhà giáo dục và người thụ huấn không đến chỗ phải ḱnh chống
nhau, hoặc tạo điều kiện quá vất vả hay khó khăn trong việc giáo dục. Đúng ra
chỉ cần một lời khuyên đúng, một lời khích lệ đúng lúc, và đúng với tâm lư của
con cái hay người thụ huấn có khi sẽ kết quả nhiều hơn việc áp dụng những biện
pháp mạnh và kỷ luật. Nếu ta áp dụng kỷ luật, trẻ em sẽ t́m cách phá vỡ kỷ luật.
Nếu ta cho rằng ḿnh mưu trí đủ để gạt gẫm hay rào đón, cấm đoán, trẻ em sẽ có
cách làm ta bị bẽ mặt. Nhưng nếu ta dùng một lời khuyên răn ngọt ngào, một lời
khích lệ đúng chỗ và đúng với hoàn cảnh, tự nhiên ta sẽ được ḷng tuổi trẻ, và
mọi chuyện lúc đó sẽ dễ dàng. Kinh nghiệm này ai cũng đă có không những khi đóng
vai cha mẹ hay những nhà giáo dục, mà cả khi ḿnh c̣n nhỏ bé nữa.
Việc giáo dục theo phương pháp tích cực, do đó, c̣n đ̣i hỏi cha mẹ hay những nhà
giáo dục phải tự sửa sai ḿnh trước, phải trở thành mô phạm của điều ḿnh nói,
và việc ḿnh đ̣i hỏi nơi con cái hoặc những người thụ huấn. Điều này có lẽ là
một điểm khó khăn đối với cha mẹ và những nhà giáo dục muốn theo phương pháp
tích cực, hoặc mềm dẻo. Bảo con ḿnh đừng chửi thề, đừng hút thuốc, hoặc đừng
uống rượu là một việc làm dễ. Bảo những người thụ huấn phải liêm khiết, phải tôn
trọng luật pháp và kỷ luật là một việc làm dễ, nhưng chính ḿnh không uống rượu,
không hút thuốc hoặc liêm khiết trong tư tưởng, lời nói và hành động là việc
khó.
Thêm vào đó, những người theo phương pháp tích cực c̣n phải để ư t́m kiếm và
theo dơi tiến tŕnh phát triển những đức tính tốt của con cái hay những người
thụ huấn nữa. Nhiều khi cha mẹ cũng không biết con cái ḿnh thuộc những nhóm tâm
lư nào. Có bao nhiêu tính tốt, và bao nhiêu xu hướng xấu. Đứa con này khác với
anh, chị, hoặc em nó ở những điểm nào. Và lời than thở như một h́nh thức chạy
tội đối với những cha mẹ hoặc những nhà giáo dục thiếu trách nhiệm vẫn là: “Cha
mẹ sinh con, Trời sinh tính.” Chỉ cần nói như vậy rồi buông xuôi và không cần để
ư và theo dơi nữa. Như vậy họ lại biến thành những cha mẹ hoặc những nhà giáo
dục theo đường lối tiêu cực. V́ như đă nói, nhu nhược, chiều chuộng quá đáng
hoặc buông xuôi không phải là những phương pháp của giáo dục.
Tóm lại, khi đề cập đến cách thức và sự chọn lựa một phương pháp giáo dục, rơ
ràng là phương pháp cứng rắn, tiêu cực không thích hợp với đường lối giáo dục
của những con người thời đại, v́ nó xúc phạm và coi thường nhân vị con người, dù
người đó là con hay là học tṛ của ḿnh. Nhưng ngược lại, cũng không bảo rằng
những người áp dụng phương pháp tích cực không cần sửa sai, uốn nắn, và cắt tỉa
những khuyết điểm của con cái hay nơi người thụ huấn. Ngược lại, một phần trong
việc giáo dục là sửa sai, uốn nắn và hướng dẫn, v́ thế những cha mẹ muốn theo
phương pháp giáo dục mềm dẻo, tích cực mới phải bỏ công t́m hiểu, phải tự tu
tỉnh ḿnh, và phải tham khảo với những nhà chuyên môn khi hoạch định một phưong
pháp và đường lối giáo dục cho con ḿnh. Nhất là phải biết phân biệt giữa người
con này với những con khác. Nhưng điểm quan trọng hơn hết vẫn là lời khuyên cho
những cha mẹ và những nhà giáo dục là phải uốn nắn, và sửa sai, khuyến khích
những em nhỏ khi c̣n bé, đợi khi chúng bước vào tuổi vị thành niên th́ e rằng đă
quá trễ: “Bé không vin, cả gẫy ngành”, đó là lời khuyên của cha ông ḿnh trong
lănh vực giáo dục. Ngoài ra, bổn phận cha mẹ và những nhà giáo dục là phải trở
thành mô phạm cho con cái hoặc những người thụ huấn: “Muốn giáo dục một đứa trẻ,
th́ phải giáo dục 20 năm trước khi nó sinh ra”.