Công
Bằng
Công Bằng và Sự Thật
Nếu nói đến tội lỗi cũng phải nói đến nhân đức. Nếu nói
đến con người hư hỏng cũng phải nói đến con người đức hạnh. Nh́n vào thực tế,
chúng ta thấy cái ǵ mới bao giờ cũng đẹp, cũng dễ thương, kể cả loài vật lẫn
loài người (như đứa nhỏ trông xinh xắn, hồn nhiên và trinh trắng như thiên thần
v.v.), kể cả đồ vật (như xe mới, nhà mới v.v.) lẫn sự vật (như khi mới yêu nhau,
mới lấy nhau, khi c̣n ở vào cái thuở ban đầu lưu luyến ấy v.v.). Đó là lư do
ngôn ngữ loài người mới có chữ “nguyên tuyền” hay “tinh nguyên”, một từ ngữ và
là một ư niệm nói lên t́nh trạng tinh tuyền của thuở ban đầu. Đó cũng là lư do,
sau khi con người lạc xa cái thuở ban đầu tinh nguyên ấy, tức sau khi họ đă bị ô
nhiễm bởi những bụi bặm trần gian làm bản thân họ trở thành dơ bẩn và ô uế, làm
cuộc sống họ sa đọa, trụy lạc, con người mới cảm thấy nhu cầu “về nguồn”, về với
nguồn gốc thực sự của ḿnh, t́nh trạng “nguyên tuyền” hay “tinh tuyền” của ḿnh.
Hiện tượng thế giới Tây Phương văn minh đặc biệt từ thập niên cuối cùng của
thiên niên kỷ thứ hai có phong trào thực hành những phương pháp tĩnh niệm Đông
Phương, như phương pháp tọa thiền Zen của Phật Giáo Nhật Bản hay Zoga của Ấn
Giáo, đă đủ chứng minh cho thấy văn minh vật chất chẳng những không làm cho con
người hạnh phúc, mà c̣n làm cho họ cảm thấy bị căng thẳng và dồn nén hơn, bị bất
an và khủng hoảng hơn, đến nỗi đă đi đến chỗ mất gốc, cần phải làm sao để có thể
lấy lại quân b́nh, có thể b́nh an tự tại.
Phải, quan niệm đầu tiên và chính yếu nhất của đức công bằng đây có một liên hệ
hết sức mật thiết với t́nh trạng quân b́nh nơi con người. Có thể nói, chính v́
con người đă mất thăng bằng, không c̣n giữ được quân b́nh nội tâm nữa, họ mới đi
đến chỗ và thực sự đă đi đến chỗ sống bất công, trước hết bất công với chính bản
thân họ, từ đó và sau đó họ đă không tránh được có những hành vi cử chỉ bất công
cả với thượng đế, với tha nhân cũng như với thiên nhiên tạo vật.
Trước hết, con người ở trong t́nh trạng mất quân b́nh nội tâm đă sống bất công
với bản thân ḿnh ở chỗ họ đă không sống động và tác hành theo đúng với sự thật
làm người của họ, hay không sống đúng với ơn gọi làm người của họ, bởi thế, họ
đă phạm đến nhân phẩm làm người của họ, nếu chưa muốn nói họ đă làm mất nhân
phẩm của họ, làm hại đến nhân phẩm của họ, một thứ nhân phẩm chẳng những làm nên
con người họ, làm nên vị thế cao trọng của họ đối với các sinh vật khác nói
riêng và tất cả mọi vật hữu h́nh nói chung. Tuy nhiên, v́ nhân phẩm này tự bẩm
sinh mà có, tức được thiên phú, được trời ban cho, do đó, một khi phạm đến nhân
phẩm của ḿnh, làm hại đến nhân phẩm của ḿnh là con người gián tiếp xúc phạm
đến cả Vị Tạo Hóa Tối Cao của họ nữa. Ngoài ra, nhân phẩm của con người có tính
cách phổ quát và đại đồng, áp dụng cho mọi cá nhân con người, bởi thế, một khi
họ làm mất nhân phẩm của họ, họ đồng thời cũng làm mất nhân phẩm của chung nhân
loại nữa. Một con người làm điếm không phải chỉ làm hại đến nhân phẩm của ḿnh,
c̣n làm nhục cho giới phụ nữ nói riêng và nhân loại nói chung nữa. Chưa hết, v́
con người là loài nhân linh ư vạn vật, là bộ mặt của tất cả mọi vật hữu h́nh, là
thể diện của thiên nhiên vật chất, mà một khi con người làm mất nhân phẩm của
ḿnh, họ cũng đă làm mất thể diện của thiên nhiên tạo vật nữa. Đó là lư do một
khi con người bất công với bản thân ḿnh họ đồng thời cũng bất công cả với
Thượng Đế, với nhân loại và với nhiên loại.
Công Bằng và Trách Nhiệm
Một khi con người không sống đúng với sự thật làm người, bằng những việc vượt ra
ngoài quyền hạn của ḿnh, là con người sống trong gian ác, sống một cách dối trá,
không sống công minh chính trực. Bởi thế, công bằng, về nguyên tắc, chẳng những
liên quan đến bất công, về thực hành, c̣n liên quan đến tính cách gian ác dối
trá nữa. Bởi thế, bất cứ tội lỗi nặng nhẹ nào của con người, tự bản chất của nó,
đều là những việc gian ác và bất công: gian ác ở chỗ, con người tỏ ra những hành
động tội lỗi đó đă không sống đúng với sự thật làm người của họ; bất công ở chỗ,
con người mù quáng trước sự thật hay bất chấp sự thật làm người này đă lộng hành
làm cả những ǵ họ không được làm (về phương diện luân lư) dù họ làm được (về
phương diện thể lư). Có những thứ tội về cả bản chất lẫn h́nh thức đều là những
hành động gian ác bất công đó là hăm hiếp, trộm cướp, giết người, đàn áp, bóc
lột, ăn gian, nói dối v.v. Con người thực hiện những hành động tội lỗi xúc phạm
đến nhau này không phải gian ác và bất công ở tác dụng gây ra do việc họ làm, mà
c̣n ở chỗ họ phạm đến chính nguyên tắc làm người thiết yếu nữa. Bởi v́, những
điều họ không muốn người khác gây ra cho họ, như ăn trộm ăn cướp sản vật của họ,
ăn gian nói dối đánh lừa họ, hành hạ sát hại họ, đàn áp bóc lột họ, vu oan cáo
vạ cho họ v.v. họ lại gây ra cho người khác. Như thế, con người gian ác bất công,
con người không công bằng là con người mâu thuẫn. Hơn thế nữa, những ǵ họ gây
ra cho người khác, phạm đến nguyên tắc làm người không phải tự chúng sẽ qua đi,
trái lại, chúng sẽ gây ra cho họ ác họa họ không muốn. Đó là ác quả ác báo. Đó
là định luật tự nhiên, “gieo gió gặt băo”, phạm tội th́ phải đền tội một cách
xứng đáng theo đức công bằng.
Thật vậy, tội lỗi có hai khía cạnh, khía cạnh tác hành xấu xa và khía cạnh trách
nhiệm gánh chịu. Về tác hành xấu xa, phạm nhân có thể được nạn nhân rộng t́nh
thứ tha, nhưng về trách nhiệm gánh chịu hậu quả tai hại gây ra bởi hành động tội
lỗi của phạm nhân th́ dù có được thứ tha, chính lương tâm của phạm nhân cũng
không tha cho họ cho tới khi họ đền bù một cách tương đối cân xứng. Chẳng hạn,
người con gái bị hiếp có thể tha thứ cho kẻ cướp trinh tiết của ḿnh, nhưng phạm
nhân chẳng lẽ có thể yên tâm tươi cười khi thấy hành động hăm hiếp của ḿnh gây
ra đổ vỡ hôn nhân cho gia đ́nh người con gái ấy, v́ đứa con oan nghiệt của một
lúc quá nhục dục của ḿnh hay chăng?
Thực tế cho thấy, những hành động bất công thường làm cho nạn nhân uất ức, hận
thù và tím cách đ̣i lại công lư. Chính v́ muốn bảo vệ quyền lợi của con người,
cũng là để bảo vệ sự công b́nh trong xă hội, hay để giữ trật tự cho xă hội, xă
hội mới cần đến sự hiện hữu của hệ thống luật pháp. Tâm lư b́nh dân đă cho thấy
rơ nhu cầu công bằng trong đời sống xă hội nói chung và giữa liên hệ cá nhân nói
riêng, một nhu cầu xă hội được tỏ hiện rơ nhất nơi loại phim Tầu, với chủ trương
công bằng ở chỗ ân oán phân minh, nhận ơn th́ trả ơn, tác hại th́ phải chuốc khổ,
ở hiền gặp lành, ở dữ gặp ác. Bởi thế, chẳng riêng ǵ phim Tầu, hầu như phim nào
cũng vậy, truyện nước nào cũng thế, cũng có hai phe lành dữ, sáng tối, kẻ lành
chịu khổ nhưng cuối cùng kẻ dữ phải chết, công lư được sáng tỏ. V́ công bằng là
căn bản của xă hội và có liên quan mật thiết đến sự thật làm người mà các đạo
giáo cũng nhấn mạnh đặc biệt đến vấn đề trả lẽ, vấn đề thưởng phạt, vấn đề đền
tội. Do Thái Giáo có luật “mắt đền mắt răng đền răng”, một thứ luật phản ảnh
những ǵ Thiên Chúa Giavê vô cùng công minh chính trực của họ luôn trừng phạt
tất cả mọi sự dữ do họ gây ra phạm đến thánh luật Ngài ban cho họ qua trung gian
Moisen. Phật Giáo chủ trương đầu thai luân hồi, ở chỗ, những ai phạm tội sẽ
chuốc lấy cho ḿnh nghiệp báo, một thứ nghiệp báo cần phải đền bù cho cân xứng
mới được vào cơi Niết Bàn. Kitô giáo có tứ chung là sự chết, phán xét, thiên
đàng và hỏa ngục.
Công Bằng và Nghĩa Phận
Công bằng, về phương diện tiêu cực, chẳng những liên quan đến việc đền tội v́
những thiệt hại gây ra cho tha nhân bởi lỗi lầm của ḿnh, về phương diện tích
cực, c̣n liên quan đến ḷng biết ơn nữa. Bởi thế, không phải chỉ có những ai hăm
hiếp, đàn áp và bóc lột đồng loại của ḿnh mới là thành phần bất công, thậm chí
cả những kẻ vong ân bội nghĩa, những kẻ thất tín phản thề cũng là thành phần bất
công nữa. Đó là thành phần muốn kẻ khác làm cho ḿnh những ǵ có lợi cho ḿnh,
nhất là những ǵ họ xin làm cho họ trong cơn khốn khó, nhưng họ lại không nhớ ơn,
không trả ơn, ít là bằng một tặng vật bề ngoài nào đó, hay bằng những việc làm
đáp ứng nhu cầu của vị ân nhân khi họ cần. Thậm chí con người gian ác bất công
đến nỗi c̣n có thể đi tới chỗ lấy oán trả ơn. Như những trường hợp tṛ phản thày,
con cái hỗn láo với cha mẹ, oán trách cha mẹ đủ thứ v́ những thất bại của ḿnh
trên đường đời. Những con người thuộc loại vong ân bội nghĩa này nói riêng và
tâm lư con người nói chung thường có khuynh hướng làm toán trừ nhanh hơn làm
toán cộng. Chỉ cần một điều ǵ đó làm phật ḷng ḿnh, làm trái ư ḿnh thôi, vào
một lúc nào đó, là tất cả mọi sự tốt lành của vị ân nhân đều tan biến ngay lập
tức, đều trở thành số không khổng lồ, đều gây ra bất măn và hận tức trong ḷng
thành phần thụ ân. Cả những trường hợp lạm dụng ḷng tốt của nhau cũng phải được
kể là những hành vi cử chỉ lỗi đức công bằng, v́ con người lạm dụng chỉ muốn
hưởng thụ hơn là phục vụ, chỉ muốn chiếm đoạt hơn cho đi. Như thế, con người ích
kỷ, con người vị kỷ là một con người bất công.
Chưa hết, bất công không phải chỉ được tỏ hiện qua những hành động hăm hiếp, đàn
áp, bóc lột, hay những hành động vong ân bội nghĩa, hành động lấy oán báo ân,
hành động vị kỷ hưởng thụ, mà c̣n qua cả thái độ tự phụ khinh người nữa. Chẳng
hạn những khoa học gia khám phá ra được điều ǵ liền phủ nhận công trạng của các
khoa học gia trước họ, cho rằng những khoa học gia đó không giỏi bằng ḿnh nên
không t́m ra những ǵ họ vừa mới t́m thấy, trong khi đó, nếu không có gia sản
khoa học từ trước đến khi có khám phá mới của họ, liệu họ có thể hội đủ kiến
thức để khám phá ra cái tân kỳ đó hay chăng? Như thế không phải thái độ tự phụ
nói chung tự bản chất là thái độ bất công hay sao? Có thể nói, tự phụ cũng là
một h́nh thức vong ân bội nghĩa trắng trợn vậy! Trường hợp của các kỹ thuật gia
cũng thế, phát minh ra được một điều ǵ đó liền tự phụ cho rằng nhờ óc sáng tạo
của ḿnh loài người mới tiến đến chỗ văn minh tiện nghi như ngày nay. Nếu tận
thâm tâm của chuyên viên sáng chế về kỹ thuật này không hề nghĩ ǵ đến kiến thức
ḿnh có được để nhờ đó chế tạo ra những phát minh tân kỳ, đều là do các vị tiền
bối, do những phát minh hiện đại có vẻ lỗi thời góp phần và gợi ư, th́ thái độ
của họ thực sự là một thái độ quá tự phụ và bất công. Họ cho ḿnh là người bố
thí cho nhân loại, bởi thế nhân loại nợ nần họ, chứ họ không nợ nần ai.
Cử chỉ và hành động bất công c̣n được thể hiện qua cả thái độ khinh người nữa. Ở
chỗ, con người bất công không đối xử xứng hợp với vai tṛ, thân thế, chức phận,
phẩm vị, thẩm quyền của những ai có liên hệ với họ. Chẳng hạn, họ thích quen
thân với thành phần tai to mặt lớn, thành phần giầu sang phú quí, nhưng tỏ ra
coi thường, thậm chí khinh bỉ ra mặt những người quê mùa, nghèo hèn, dốt nát
trong xă hội, không phải là họ có những hành vi cử chỉ và thái độ bất công hay
sao? Trường hợp phê b́nh chỉ trích một cách chủ quan và hạ cấp, dù vô t́nh hay
hữu ư, làm mất uy tín của những vị có thẩm quyền trong đạo ngoài đời, cũng là
những hành vi cử chỉ bất công, thậm chí có thể liệt vào những hành động gây chia
rẽ và phá hoại, những tai hại cộng đồng phạm nhân khó ḷng đền bù cho cân xứng.
Cả những trường hợp tiêu xài hoang phí tiền bạc, sử dụng bừa băi đồ dùng, ăn
không hết đổ đi v.v., không hề nghĩ đến tha nhân, những người đang cần đến những
cái thừa thăi và bừa băi của thành phần anh chị em may mắn của ḿnh đó để có thể
sống c̣n, để có thể sống thoải mái hơn một chút, để có cơ hội vươn lên như ai,
cũng là những thái độ và hành động bất công! Sau hết, nếu con người không biết
tự trọng đối với những ǵ được ban cho ḿnh, những ǵ ḿnh chỉ là quản lư sử
dụng theo ư chủ nhân ông Tạo Hóa của ḿnh, đem phung phá chúng, như không biết
giữ ǵn sức khỏe, cũng phạm đến đức công b́nh, đến công ích xă hội. Cũng thế,
thậm chí cả những ǵ không trực thuộc bản thân mỗi người, nhưng được giành cho
nhân loại sử dụng chung, như nguồn tài nguyên thiên nhiên, nếu cá nhân hay đoàn
thể nào không sử dụng cho nên, trái lại, phí phạm hay tàn phá những tài nguyên
chung này, cũng phạm đến đức công bằng xă hội. C̣n nữa, về nguồn nhân lực, nếu
thấy ai làm được việc hơn ḿnh, đâm ghen tương và chọc phá cho đến độ thiệt hại
đến công ích, những thái độ và hành động chia rẽ này cũng là những ǵ phạm đến
đức công bằng. Thậm chí kỳ thị không cho nhau sống văn hóa và niềm tin chân
chính của họ cũng là những hành vi cử chỉ bất công.
Công Lư và Ḥa B́nh
Lịch sử thế giới đă và đang hiển nhiên cho thấy hai sự kiện hết sức thực tế sau
đây liên quan đến nền tảng của xă hội là vấn đề công bằng. Thứ nhất, nhân loại
sẽ không thể nào có ḥa b́nh chân thực nếu xă hội không có công bằng, một thứ
công bằng phát xuất từ một sự thật làm người chung được gọi là công lư, đó là
mọi người b́nh đẳng về phẩm giá bẩm sinh làm người bất khả xúc phạm của ḿnh,
như được bản Tuyên Ngôn Chung về Nhân Quyền của Tổ Chức Liên Hiệp Quốc khẳng
định và công bố ngày 10/12/1948. Thứ hai, tất cả những lộn xộn, xung khắc, bạo
loạn và chiến tranh, trước hết và trên hết, đều phát xuất từ t́nh trạng bất công
trong xă hội, thường xẩy ra ở chỗ thành phần tư bản tài phiệt bóc lột thành phần
lao nhân bần cùng, thành phần tai to mặt lớn đán áp thành phần thấp cổ bé miệng.
Những hiện tượng Cộng Sản xuất hiện từ hậu bán thế kỷ 19 và suốt thế kỷ 20 kéo
dài cho tới nay không phải là phản ứng của một xă hội bất công gây ra bởi cuộc
cách mạng kỹ nghệ từ đầu thế kỷ 18 hay sao? Hiện tượng khủng bố tấn công bùng
lên từ sau biến cố ngày 11/9/2001 ở Hoa Kỳ đến nay không phải là một việc làm
điên khùng của những người cuồng tín, cho bằng đó là lư lẽ sống c̣n của những kẻ
bị đẩy đến chân tường, bị áp bức quá cỡ, bị lạm dụng quá nhiều. Nếu không có lửa
làm sao có khói th́ quả thực khói khủng bố sẽ không thể nào ngùn ngụt bốc lên
như bây giờ, nếu không có ngọn lửa tham vọng của những thế lực chính trị và kinh
tế đang làm chủ thị trường thế giới hiện nay.
Bởi vậy, cho dù sau hai trận Thế Chiến I và II trong thế kỷ 20, xă hội loài
người đă tiến đến chỗ thành lập một quyền lực toàn cầu để có thể giải quyết
những vấn đề xung khắc và xung đột quốc tế, nhưng thực tế cho thấy dường như thứ
quyền lực toàn cầu này cũng phải bất lực đầu hàng trước những cuộc khủng hoảng
trầm trọng, như giữa Do Thái và Lực Lượng Palestine ở Thánh Địa. Đó là lư do,
trong Sứ Điệp Ḥa B́nh cho Ngày Ḥa B́nh Thế Giới 1/1/2003, Giáo Hoàng Gioan
Phaolô II, Vị Lănh Đạo thế giới Công Giáo, đă thẳng thắn nhận định và thiết tha
lên tiếng kêu gọi thành phần thiện tâm nói chung và thành phần lănh đạo chính
trị nói riêng như sau:
“Cần phải nêu lên một nhận định nữa là cộng đồng quốc tế, một cộng đồng mà từ
năm 1948 đă có được một bản hiến chương về những quyền lợi bất khả vi phạm của
con người, đă thất bại chung chung trong việc nỗ lực một cách đầy đủ những phận
vụ tương xứng của ḿnh…
“Có lẽ ngày nay không đâu có một nhu cầu hiển nhiên về việc sử dụng xác đáng
thẩm quyền chính trị cho bằng ở t́nh h́nh thê thảm của Trung Đông và Thánh Địa.
Từ ngày này sang ngày khác, năm này sang năm khác, hậu quả chồng chất của việc
loại trừ nhau một cách gay cấn, cùng với một chuỗi không ngừng t́nh trạng bạo
loạn và trả đũa đă làm tiêu tán hết mọi nỗ lực cho đến nay trong việc dấn thân
đối thoại nghiêm cẩn về những vấn đề thực sự xẩy ra. Tính cách mỏng manh của
t́nh h́nh này c̣n được lồng vào một cuộc đụng độ về lợi lộc giữa những phần tử
của cộng đồng quốc tế…
“Giữa hoạt động ḥa b́nh và việc tôn trọng sự thật có một mối liên kết bất khả
tách biệt… Những cuộc họp thượng đỉnh về chính trị ở cấp vùng và quốc tế sẽ góp
phần xây dựng ḥa b́nh chỉ khi nào những quyết tâm chung được mỗi phần tử tham
dự bấy giờ tôn trọng mà thôi. Bằng không, những cuộc họp này có thể không thích
hợp và hóa ra vô dụng, ở chỗ làm cho dân chúng càng ít tin tưởng hơn vào việc
trao đổi và tin tưởng hơn vào việc sử dụng vơ lực như đường lối giải quyết các
thứ vấn đề. Những âm vang tiêu cực này về việc xây dựng ḥa b́nh phát xuất từ
những quyết tâm được dốc ḷng sau đó không được tuân giữ cần phải được các vị
lănh đạo Quốc Gia và chính quyền cẩn thận thẩm xét.
“Ḥa b́nh thực ra không phải là những ǵ liên quan đến cấu trúc mà là đến con
người. Những thứ cấu trúc và guồng máy ḥa b́nh, như về pháp lư, chính trị, kinh
tế, dĩ nhiên là cần thiết và phải có, nhưng chúng đă không được phát xuất từ ǵ
khác ngoài sự khôn ngoan và cảm nghiệm chồng chất của vô vàn những cử chỉ ḥa
b́nh được những con người nam nữ thực hiện suốt gịng lịch sử của ḿnh, thành
phần giữ niềm hy vọng chứ không chịu hàng đầu thất vọng. Những cử chỉ ḥa b́nh
ấy bắt nguồn từ đời sống của con người ôm ấp ḥa b́nh trước hết trong ḷng họ.
Chúng là công cuộc của con tim cũng như của lư trí nơi những ai đi xây dựng ḥa
b́nh. Có thể thực hiện những cử chỉ ḥa b́nh này nếu con người thực sự biết cảm
nhận chiều kích cộng đồng nơi cuộc sống của ḿnh, nhờ đó, họ nắm được ư nghĩa và
thành quả của những biến cố trong cộng đồng riêng của họ cũng như trên khắp thế
giới. Những cử chỉ ḥa b́nh kiến tạo nên một thứ truyền thống và một thứ văn hóa
ḥa b́nh vậy”.
Ngày Tất Niên 31/12/2002
Tâm Phương Cao Tấn Tĩnh, BVL
(Bài chia sẻ cho buổi phát thanh Vui Mừng Và Hy Vọng 51, 5/1/2003)
CÔNG BẰNG
Điều kiện sống bằng an với chính ḿnh và tha nhân
Trần Mỹ Duyệt
Đề tài “Công Bằng” là một đề tài có liên quan chặt chẽ với những nan đề của xă
hội và luân lư đạo đức. Chúng ta không đi sâu vào những khía cạnh chuyên biệt
này, v́ đă có rất nhiều khảo cứu, nhiều nhận định về vấn đề này. Do đó, chỉ xin
đề cập đến công bằng như một điều kiện sống bằng an và thân thiện với chính ḿnh,
cũng như với những người chung quanh mà thôi.
Nhưng công bằng là ǵ? Và ai là những người thường ngày bị thiệt tḥi, bị đối xử
thiếu công bằng? Nhận xét đơn giản về công bằng, là hăy trả lại những ǵ thuộc
về tôi cho tôi. Và hăy trả lại những ǵ của người khác hay thuộc về người khác
cho họ. Đức Kitô trước đây 2000 năm cũng đă đưa ra đề nghị này khi nói với những
người đến hỏi Ngài về một đề tài công bằng xă hội là việc nộp thuế. Ngài bảo họ:
“Hăy trả cho Cesare những ǵ thuộc Cesare. Hăy trả cho Thiên Chúa những ǵ thuộc
về Thiên Chúa” (Mt 22:21). Một h́nh thức công bằng vừa có tính cách xă hội, vừa
có tính cách nội tâm và tâm linh.
Có lẽ không ở đâu mà luật công bằng được áp dụng một cách hết sức chi ly, máy
móc, và đôi khi đến lạnh lùng theo luật “mắt đền mắt, răng thế răng” (Mt 5:38)
cho bằng tại Hoa Kỳ, một quốc gia vẫn tự hào là văn minh và nhân bản nhất thế
giới. Chính v́ quan niệm công bằng ấy, mà các dịch vụ bảo hiểm được coi là ăn
khách và có thế lực ghê gớm. Giới nghèo thí ít nhất cũng phải có bảo hiểm sức
khoẻ, bằng không th́ đă có MediCal hoặc Medicare. Bảo hiểm xe là một thứ bắt
buộc. Lái xe không có bảo hiểm là có thể bị treo bằng lái hoặc ngồi tù. Có hăng
bảo hiểm c̣n đưa ra điều kiện rất kỳ cục. Thí dụ, con cái khi bước vào tuổi vị
thành niên, th́ buộc cha mẹ phải mua bảo hiểm cho chúng, dù chúng có lái xe hay
không lái xe. Nếu không từ chối bằng giấy tờ, lập tức cha mẹ phải trả thêm tiền
cho con và kể như người con ấy có tên trong bảo hiểm của gia đ́nh. Cá nhân tôi,
tôi đă gặp phải cảnh rắc rối này và đă mất bao nhiêu thời giờ, bao nhiêu cú điện
thoại mới không bị hăng bảo hiểm làm phiền v́ đă không kư vào tờ giấy có đồng ư
hay không đồng ư bảo hiểm cho con ḿnh. Tiếp tới, giới trung lưu th́ bảo hiểm
nhà, bảo hiểm sức khoẻ, bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm tài sản. Có những thứ bảo
hiểm dành cho những người mua sẵn pḥng hờ tai nạn, thất nghiệp, đau yếu, tàng
tật, hoặc chết để có thể tiếp tục giữ được nhà, được xe, được tài sản. Riêng
giới thượng lưu, lắm tiền, thừa của th́ c̣n bảo hiểm cả cây đàn, ngón tay, bàn
tay, cặp đùi, bộ ngực, hoặc hàm răng.
Hết bảo hiểm này đến bảo hiểm khác. Nhiều khi đồng tiền nhân công hàng tháng
không đủ để chi phí cho những thứ lỉnh kỉnh, vô lư ấy. Phải chăng đây cũng là
một lư do tạo nên tệ nạn làm biếng đi làm, hoặc thích sống bên lề cuộc sống của
một số người. Đối với những người này, bệnh tật th́ đă có chương tŕnh y tế của
chính phủ, c̣n nếu chết th́ kể như hết truyện. Có đi làm th́ cũng không đủ tiền
trả bảo hiểm. Rơ ràng tại xứ sở văn minh này, con người đang bày đặt ra nhiều
thứ để tự trói buộc ḿnh và trói buộc nhau trong cuộc sống, nhân danh sự công
bằng. Nhưng thực tế, th́ chẳng có ǵ là công bằng. Người giầu có vẫn cứ giầu có,
c̣n kẻ nghèo th́ vẫn cứ phải ngày hai bữa quần quật với miếng cơm, manh áo.
Chính ở xứ sở tự do này mà câu nói: “Lao động là vinh quang” mới lột tả đúng ư
nghĩa của nó. Ở đây không làm th́ không ăn, chỉ khác ở Việt Nam là có làm mà vẫn
không có ăn.
Chưa thấy một đất nước nào mà con cái hàng xóm qua chơi nhà ḿnh, trượt chân ngă
mà chủ nhà phải ra ṭa v́ tội bất cẩn và không an toàn về nơi sinh sống. Chưa
thấy một quốc gia nào mà chó hàng xóm bị chó nhà ḿnh cắn, mà ḿnh lại phải ra
ṭa và phải bồi thường cho vụ hai con chó cắn lộn, làm chó hàng xóm bị thương.
Nhưng hiện tượng đang làm cho nhiều gia đ́nh, nhiều cuộc sống hôn nhân phải tan
nát, hoặc nơm nớp lo âu, đó là không biết lúc nào vợ ḿnh hay chồng ḿnh sẽ đâm
đơn thưa kiện ḿnh. Nhiều đứa con lười biếng, không muốn vâng lời cha mẹ, th́
chỉ cần tạo nên một hiện tượng lạm dụng t́nh dục, hay bị cha mẹ hành hung là cả
cha lẫn mẹ sẽ xách chiếu ra hầu ṭa từ tháng này qua tháng khác, có khi từ năm
này qua năm khác.
Tại sao lại phải có những thứ luật pháp vô lư ấy? Thưa, v́ người ta nghĩ rằng đó
là cách thức duy nhất để bảo đảm, và bảo vệ sự công bằng và quyền lợi cá nhân.
Và câu hỏi ở đây là lương tâm con người, t́nh cảm con người, và lư trí con người
ở đâu?! Phải chăng con người thời nay đă “mất đi ư thức tội lỗi”, đă ra lạnh
lùng, và ích kỷ đến độ chỉ nghĩ đến quyền lợi cá nhân. Điều bất hạnh là càng
nghĩ ra nhiều cách thức để tự bảo vệ th́ con người càng thấy ḿnh lo sợ, và trở
thành mục tiêu của những va chạm và mất an toàn. Có lẽ v́ thế, mà tại Hoa Kỳ,
con số những người bị các hội chứng tâm lư đă lên đến 14%. Lư do v́ cuộc sống
quá căng thẳng, lo lắng, và sợ sệt. Đi làm th́ lo bị đuổi sở, làm chủ th́ lo bị
nhân viên kiện. Làm tổng thống, bộ trưởng, nghị sĩ, dân biểu, hồng y, giám mục,
linh mục, bác sĩ, nha sĩ, giáo sư…ai ai cũng có thể là mục tiêu cho những vụ
kiện cáo, nhân danh công bằng, nhân danh quyền lợi của người này, người khác.
Chính những luật sư là những người lớn tiếng tranh căi và đ̣i hỏi sự công bằng
cho thân chủ, để rồi họ cũng là nạn nhân của những bất công, thiếu công bằng
theo quan niệm ích kỷ và cá nhân chủ nghĩa đang chi phối hiện nay.
Tóm lại, khi con người nhân danh công bằng để nhằm thỏa măn ích kỷ, th́ không
những họ không công bằng mà c̣n trở thành bất công đối với chính ḿnh và với tha
nhân nữa. Tôi nhớ một tư tưởng mà tôi đă có dịp đọc khi c̣n nhỏ, và tư tưởng này
vẫn làm tôi suy nghĩ, nhất là đem áp dụng vào hoàn cảnh sống của con người thời
nay, và riêng tại Hoa Kỳ. Tư tưởng ấy là: “Ở đâu có công bằng, ở đó không có bác
ái”. Tư tưởng này mới đọc hoặc nghe qua th́ không hợp t́nh, hợp lư, đôi khi vô
lư. Nhưng suy nghĩ kỹ, ta mới thấy cái thâm thúy và ư nghĩa của nó.
Bản thân mỗi người, nếu cứ đ̣i hỏi phải thế này, phải thế khác. Không bằng ḷng
với chính ḿnh. Không tha thứ, dễ dăi với ḿnh. Không chấp nhận giới hạn của
ḿnh, sao ta có thể sống bằng an được với ḿnh. V́ có ai nói được là ḿnh hoàn
toàn và tuyệt vời để tự thỏa măn, và hạnh phúc với chính ḿnh theo cái nghĩa của
tuyệt đối!
Trong tương quan xă hội, khi con người càng ích kỷ, càng muốn bao che, và càng
muốn kiếm t́m cho ḿnh những lợi ích bao nhiêu, th́ càng xâm lấn, và càng đi tới
tư tưởng và hành động cạnh tranh với những người chung quanh bấy nhiêu. Nếu cái
ǵ ta cũng nhân danh công bằng, nhân danh quyền lợi để ăn thua đủ, để ṣng phẳng,
để lạnh lùng với những người chung quanh, sao ta có thể gọi là người có tấm ḷng
rộng răi, vị tha. Nếu người chồng, người vợ cứ phải đ̣i cho ḿnh tất cả những ǵ
ḿnh muốn, sao gọi là yêu thương, săn sóc, và hy sinh cho nhau. Ai cũng chỉ nghĩ
đến ḿnh, lấy ai săn sóc cho nhau. Người con, nếu chỉ lo lắng đến lợi ích riêng
mà bỏ quên cha mẹ, không hy sinh đôi chút thời giờ thăm hỏi, đôi chút tiền của
để giúp đỡ cha mẹ, sao gọi là hiếu thảo.
Tóm lại, tuy con người cần được bảo vệ và đối xử công bằng. Nhưng nhân danh công
bằng để sống ích kỷ, hoặc lạnh lùng với tha nhân th́ đó chỉ là một thứ công bằng
“mắt đền mắt, răng thế răng”, một thứ công bằng của những bất công xă hội. Trong
cuộc sống thường ngày, cái làm cho con người được bằng an, được bảo đảm không
phải là thái độ ṣng phẳng mà ta tự cho là công bằng. Cũng không phải là các
hăng bảo hiểm, mà chính lương tâm ḿnh, và do chính những người thường ngày ḿnh
giao tiếp. Việt Nam ta có câu: “Bán anh em xa, mua láng giềng gần” để nói lên
tương quan xă hội trong cuộc sống. Nếu không bằng an được với ḿnh, không bằng
an được với những người láng giềng ḿnh, th́ có mua mấy thứ bảo hiểm, và có đặt
hệ thống báo động an toàn tối tân mấy đi nữa, chắc chắn ngủ vẫn không ngon giấc.