|
MẸ THIÊN CHÚA
Lịch sử công
nguyên khởi đầu với một phụ nữ. Tin Mừng kể “Và thiên thần Chúa đă mang
tới cho Maria một sứ điệp”. Đó là một cô gái từ chốn hẻo lánh không ai
biết tới Na-da-ret, và cô chẳng hiểu chuyện ǵ sẽ xẩy đến cho ḿnh.
Người ta chỉ nhận ra được tầm
vóc lớn lao của biến cố đó qua ḍng thời gian. Trước hết là sự xuất hiện
của thiên sứ, vị này đột ngột trao cho Maria một sứ điệp bất thường: Cô
đầy ơn phúc, cô đă được chọn để làm mẹ Thiên Chúa. Hẳn lúc đó Maria hốt
hoảng.
Một con người làm
mẹ Thiên Chúa!
Quả là một mâu thuẫn lớn.
Thiên Chúa trở nên bé nhỏ. Ngài trở thành người, như vậy cũng mặc lấy
điều kiện đầu thai và sinh ra của con người. Ngài có một người mẹ, và
bằng cách đó, Ngài đă thật sự được dệt vào tấm thảm của lịch sử loài
người, đến nỗi một phụ nữ đă có thể thật sự nói được với đứa con ḿnh
sinh ra: Chúa tể trần gian ở trong con.
Người ta đă tranh căi nhau rất
lâu về chữ Mẹ Thiên Chúa. Nhóm Nestorius
bảo Mẹ không sinh ra Thiên Chúa, mà chỉ sinh ra một con người Giê-su mà
thôi. Như vậy, ngài là mẹ của đức Ki-tô, nhưng không thể gọi là mẹ Thiên
Chúa được. Câu hỏi căn bản là sự hoà quyện hai bản tính thiên chúa và
con người trong đức Giê-su Ki-tô sâu xa tới đâu, tới độ nào để có thể
nói được đứa trẻ sinh ra đó là Chúa, và như vậy Maria là mẹ Thiên Chúa.
Mẹ Thiên Chúa không phải trong í nghĩa Mẹ là người sinh ra Thiên Chúa.
Nhưng trong nghĩa Mẹ đă sinh ra một con người, và con người đó hoàn toàn
kết hiệp làm một với Thiên Chúa. Với cách đó, mẹ Maria đă hoàn toàn kết
hiệp một cách lạ lùng với Thiên Chúa.
Maria được kính
thờ như
Nữ vương thiên
đ́nh, như Nguyên ảnh của Giáo hội, hay cũng như Mẹ của
ḷng nhân ái. Lực toả sáng của người nữ đó, đấng vẫn luôn dấy động
tâm can hàng triệu con người, không thể nào đong đo bằng tiêu chuẩn
thường t́nh được.
Trong lịch sử, biến cố mẹ
Maria càng ngày cũng được hiểu như là nét vẻ vang của phụ nữ. Bản chất
nguyên thuỷ của phụ nữ được biểu hiện nơi Maria, ngài là hiện thân sự
tinh tuyền của nhân loại và Giáo hội. Và trong khi Eva - người phụ nữ
đầu tiên và là “nguyên mẫu”, như người ta vẫn nói, và là người mẹ của
mọi loài sống động - được sinh ra trên căn bản để chết, th́ Maria – nhờ
sinh ra đấng cứu thế, đấng đă phục sinh và mang lại sự sống – thật sự
được coi như là sự thể hiện tinh tuyền hai yếu tố hàm chứa trong chữ
Eva, đó là niềm hứa hẹn và khả năng sinh sản của người nữ. Maria trở
thành mẹ của sự sống, của những ǵ trao ban sự sống và của mọi loài sống
động.
KÍNH CHÀO MARIA
Lời chào của
thiên sứ đă trở thành một lời kinh nền tảng của Giáo hội công giáo. Một
vài thiên tài lớn nhất của nhân loại như Mozart,
Rossini
và những người khác, đă dệt Ave Maria thành nhạc: “Kính chào Maria, đầy
ơn phúc! Thiên Chúa ở cùng cô. Cô là người trong những người nữ được
chúc phúc. Và Giê-su, con trong ḷng cô cũng được chúc phúc”. Và thiên
sứ c̣n nói: “Cô đừng sợ”. Và Maria đă trả lời thế nào?
“Này tôi là tôi tớ của Thiên
Chúa”. Vâng, ngài đă học được cách chẳng sợ. Bởi v́ như ta thấy trong
dọc dài Kinh Thánh, bất luận nơi mục đồng hay nơi các tông đồ: Mỗi khi
con người khám phá ra ḿnh ở gần Thiên Chúa là họ cảm thấy sợ hăi. Họ
nhận ra sự bé bỏng của ḿnh và giật ḿnh trước vinh quang và thánh
thiêng ḱ vĩ của Thiên Chúa, bởi họ thấy ḿnh không thể nào sánh nổi.
Đây là một trong những chỗ đầu tiên trong Tân Ước xuất hiện chữ “Đừng
sợ”. Thiên Chúa không đến để gây sợ hăi nơi ta, nhưng Ngài trở nên bé
nhỏ trong sự lớn lao của ḿnh, Ngài cởi bỏ đi nét gây sợ, bởi Ngài tới
để đem ơn cứu độ.
Giáo chủ Gio-an Phao-lô II đă
nhắc lại câu “Đừng sợ, anh chị em đừng sợ Chúa Ki-tô” trong bài diễn văn
đầu tiên ngày nhận chức. Tôi muốn nói rằng, giờ đây cả hoàn vũ ki-tô
giáo nên để cho lời đó luôn thấm nhập ḿnh. Chúng ta không cần phải sợ
Chúa, không sợ Ngài sẽ lấy mất ǵ của ḿnh hay đe doạ ḿnh, nhưng Ngài
đến để đem chở che, giúp ta thắng vượt cả sự chết.
Kinh Kính mừng của Giáo hội
gồm hai phần. Phần đầu là lời chào của thiên thần, phần sau là lời
Ê-li-sa-bét thốt lên khi Maria tới thăm ḿnh: “Con trong ḷng em cũng
được chúc phúc”. Và Ê-li-sa-bét tiếp: “Em là người có phúc hơn mọi người
nữ”. Với câu này, Ê-li-sa-bét cũng đă tiên đoán về sự tôn kính Maria.
Thánh Thần đă giúp bà tiên tri nói lên điều đó. Nói cách khác: Ki-tô hữu
cũng sẽ ca ngợi Thiên Chúa, bằng cách họ vui mừng chào đón những con
người, mà qua đó Chúa tỏ cho thấy sự lớn lao và ḷng tốt của Ngài.
Mẹ Maria có í
nghĩa nào đối với cá nhân ngài?
Ngài tượng trưng cho sự gần
gũi với Thiên Chúa. Nhờ ngài, ta mới hiểu ra việc nhập thể. Tôi rất cảm
động việc Con Thiên Chúa có một người mẹ, và người mẹ đó được tất cả
chúng ta tín thác. Lời đấng bị đóng đinh trao mẹ ḿnh lại cho Gio-an đă
từ giây phút đó đi vào suốt chiều dài lịch sử. Nhờ lời trối trăn đó mà
khi cầu nguyện cùng Mẹ, ta có được niềm tin tưởng đặc biệt, cảm thấy
được gần gũi và nhất là có được quan hệ với Chúa. Cá nhân tôi trước đây
bám chặt vào phong trào phụng vụ duy ki-tô, quan điểm đó càng được đẩy
mạnh qua việc đối thoại với các bạn tin lành. Nhưng càng ngày, qua việc
sùng kính Maria với các ngày lễ của Mẹ, các buổi chầu tháng năm, các
chuỗi mân côi tháng mười, Mẹ càng có í nghĩa đối với tôi. Và càng về
già, tôi càng cảm thấy gần Mẹ Thiên Chúa hơn.
Các Tin Mừng ít
đề cập tới Maria. Ngài hoàn toàn vắng mặt trong những giai đoạn cuộc đời
quan trọng của đức Giê-su, hoặc nếu có, th́ cũng xuất hiện dưới dáng
tiêu cực hoặc chẳng phải là một người mẹ đáng yêu.
Đúng là truyền thống tin mừng
không quan tâm ǵ tới Maria. Mẹ hầu như chẳng có vai tṛ ǵ trong
Mát-thêu. Trong Mát-thêu, thời niên thiếu của đức Giê-su gắn liền với
cha Giu-se. Lúc này đây tôi có thể nói, rơ ràng người ta đă muốn tránh
nói tới Mẹ, bao lâu Mẹ c̣n sống. Và cả chính Mẹ cũng muốn giữ kín đáo.
Đức Giê-su kiến tạo một gia
đ́nh mới, và ở đâu người ta ca tụng bà mẹ nào đă cưu mang Ngài và vú nào
đă cho Ngài bú, th́ Ngài liền sửa ngay cái h́nh ảnh lúc đó về quan hệ
gia đ́nh. Đối với Ngài, quan trọng là: “Phúc thay những ai nghe và tuân
giữ lời Chúa”. Đó là tính chất mới về gia đ́nh và về người mẹ. Ngài diễn
tả như vầy: Ai làm theo í của tôi, là anh em, mẹ, chị em tôi. Như vậy,
Ngài nâng khái niệm gia đ́nh mà con người vẫn hiểu lên thành một loại
gia đ́nh lớn mới, gia đ́nh cộng đoàn trong í muốn Thiên Chúa, và đó là
điểm quan trọng. Lu-ca cho ta hay về chuyện cải chính trên, nhưng ngài
đă nối sự việc đó một cách văn hoa với cuộc đời niên thiếu của đức
Giê-su và với câu chuyện gặp gỡ bà Ê-li-sa-bet. Trong Lu-ca, Maria xuất
hiện không những như một người mẹ xác phàm, mà cả như một người lắng
nghe, một kẻ tin, một kẻ đứng trong cộng đoàn của Chúa. Theo Lu-ca, Mẹ
là điển h́nh của những ai lắng nghe và tuân giữ lời Chúa.
Đức Giê-su có
nhiều t́nh cảm và gần gũi hơn với những phụ nữ khác. C̣n đối với mẹ ḿnh
th́ Ngài nhiều khi tỏ ra cộc cằn. Chẳng hạn trong tiệc cưới Ca-na, khi
mẹ yêu cầu phải làm ǵ để giúp người ta có đủ rượu cho khách, Ngài đă
thô lỗ: “Này bà, có chi liên quan tới tôi và bà đâu!” Có thật Ngài đă xử
tệ với mẹ như thế không? Có lẽ đôi lúc Ngài đă cắt đứt liên hệ với mẹ
ḿnh?
Anh đang đề cập tới một đoạn
trong Tin Mừng Gio-an. Thánh Gio-an đưa ra một môn Maria học hoàn toàn
đặc biệt. Trong bản Tin Mừng xuất hiện tương đối trễ này vai tṛ của Mẹ
đă được diễn đạt rơ hơn, không như trong Mat-thêu. Chẳng hạn, bất cứ chỗ
nào đức Giê-su nói với Mẹ, Gio-an đều dùng từ “Bà”. Ta có thể nh́n ra í
nghĩa thần học trong từ xưng hô đó. Bởi v́, nếu giờ đây Maria đơn thuần
được gọi là “bà” (gynae), nếu từ tiệc cưới Ca-na cho tới núi Sọ Maria
cũng bước vào một vai tṛ vượt lên trên vai tṛ cá nhân, th́ h́nh ảnh
của Eva mới đă sáng tỏ. Ta phải đọc các màn / cảnh trong mối liên hệ
chung của chúng, trong trường hợp này là cảnh thánh giá núi Sọ với cảnh
tiệc cưới Ca-na, để thấy rằng, thoạt tiên đức Giê-su bước ra khỏi gia
đ́nh Ngài, cho tới khi một gia đ́nh mới xuất hiện trong giờ của Ngài –
trên thánh giá -, và trong gia đ́nh mới này Maria có một vị trí mới quan
trọng.
Nhưng cả trong Ca-na, câu nói
xem ra thô lỗ và mang vẻ từ chối kia cũng rất nhiều nghĩa. Với lời đó,
đức Giê-su muốn nói là Ngài bị trói buộc bởi giờ của Ngài. Có thể nói,
Ngài không thể ưu tiên thoả măn những nhu cầu gia đ́nh được. Nhưng dù
vậy, Ngài đă làm phép lạ và có thể nói đă hé lộ ra trước giờ của Ngài v́
lời yêu cầu của Mẹ. Thoạt tiên bị từ chối, có nghĩa là Maria chỉ được
trả lại chỗ cũ của ḿnh – và rồi lúc này đây, Mẹ đồng thời lại xuất hiện
như một phụ nữ đơn thuần, như là nguyên ảnh của Giáo hội khẩn cầu, và
rồi Giáo hội, cũng như chính Maria, có thể xin tham dự trước giờ của đức
Ki-tô. Như vậy, đây là một bản văn rất sâu xa, người ta có thể c̣n suy
nghĩ và nói nhiều về nó.
Hăy tạm rời tầng
thần học cao sâu trở về với thực tại, tôi muốn nhắc lại một kinh nghiệm
gặp được qua h́nh ảnh Maria. Có lần tôi tới thăm điểm hành hương
Altötting ở Bayern. Trời lạnh, rảo qua công trường rộng, tôi bước vào
căn Nhà Nguyện Ơn Lành nổi tiếng. Căn pḥng chật cứng. Tứ phía đều có
nến cháy, khung cảnh hơi âm u. Trong nhà nguyện toàn chỉ các bà. Họ cầu
chung với nhau, và dĩ nhiên hát với nhau những bài ngọt ngào về đức Mẹ,
như Ave Maria, Mater misericordiae, Ôi nữ vương thiên đàng, Mẹ nhân ái.
Thoạt tiên tôi
cảm thấy hơi xa lạ và giữ khoảng cách, nhưng những bài hát dễ thương
quá: “Chúng con khóc lóc kêu cầu danh Mẹ từ thung lũng nước mắt”. Và lạ
lùng thay, bổng nhiên tôi cảm thông được với các bà. Có một cái ǵ rất
thật, rất đẹp, tôi như bắt gặp được một ch́a khoá mở tung tim ḿnh ra để
cảm giác hạnh phúc tràn vào. Có một cái ǵ như sức mạnh cứu độ toát ra
từ những lời kinh cầu cổ xưa. Những cảm giác đẹp đó nói cho tôi hay là
tôi không cô đơn, có ai đó đang ở bên tôi, người đó biết tôi, người đó
mến tôi, người đó hiểu tôi. Và trong mọi t́nh huống khó khăn, người đó
luôn ở bên tôi.
Tóm lại, tôi có
cảm giác đó là một thứ ngôn ngữ không những trực tiếp đánh đúng vào chỗ
yếu của ḿnh, mà đồng thời, như người ta nói, có sức cứu độ. Và có lẽ
việc tôn kính Maria cũng là một phản ứng chống lại cái tiến tŕnh tục
hoá trong Giáo hội, với khuynh hướng muốn vứt hay đă vứt đi rồi một phần
lớn khía cạnh linh thánh và thần bí của đức tin. Phải chăng đây là thái
độ và hành động của những con người đơn sơ chống lại thứ tôn giáo của
các vị giáo sư?
Tôi tin ḿnh có thể nói được
như thế. H́nh ảnh Maria đă làm trái tim con người xúc động một cách đặc
biệt. Không những đánh động trái tim phụ nữ, là những người hiểu và gần
gũi Mẹ hơn, mà c̣n cả trái tim của những ông c̣n giữ cho ḿnh h́nh ảnh
về Mẹ và đức Trinh nữ. Môn thánh mẫu học đă tạo nên tiếng nói con tim
của thế giới ki-tô giáo. Ở đây, con người có thể cảm nghiệm một cách
trực tiếp Ki-tô giáo như là một tôn giáo của ḷng tin, ḷng cậy. Và
những lời kinh cổ, đơn giản kia, những lời lớn lên từ ḷng sùng kính dân
gian và không bao giờ mất tính chất tươi mát và lỗi thời, đă giữ con
người ở lại trong niềm tin của họ, bởi v́ nhờ những lời kinh gắn bó với
đức Mẹ mà họ cảm thấy gần gũi với Chúa, họ cảm thấy đạo không phải là
một gánh nặng, nhưng đạo là tin cậy và đỡ nâng giúp họ vượt qua mọi
chông gai cuộc sống. Và ta cũng hăy nghĩ tới những lời kinh khác, chẳng
hạn “Mẹ rất nhân ái, hăy nâng đỡ con”, nó gợi lên bao nhiêu là tín thác.
Thật ra, mặt khác, cũng có một
thứ chủ nghĩa tinh lọc Ki-tô giáo, một thứ hữu lí hoá đă làm cho đạo bị
đôi chút đông lạnh. Dĩ nhiên t́nh cảm luôn cần phải được kiểm soát và
thanh lọc - ở đây ta cần phải công nhận vai tṛ của các giáo sư. Không
được để cho mọi chuyện biến thành chỉ c̣n là t́nh cảm sướt mướt, khiến
ta mất nền thực tế, làm cho ta không c̣n nhận ra được cái cao cả của
Chúa nữa. Nhưng từ thời Ánh sáng trở đi – ngày nay ta cũng lại đang ở
trong một thời Ánh sáng mới - ta chứng kiến một tiến tŕnh hữu lí hoá và
tinh lọc rất mạnh, khiến cho tâm con người phải chống lại nó và bám chặt
vào thánh mẫu học.
Vị hồng i lớn
người Anh John Henry Newman
viết: “Người không công giáo có thói quen coi việc tôn kính Maria có hại
cho đức Giê-su”. Và ngày nay những người hoài nghi cũng xem việc tôn
sùng Maria một cách quá đà khiến cho tâm điểm nền tảng của đạo, nghĩa là
chính sứ điệp của đức Ki-tô, bị lu mờ.
Ta không được phép quên điều
này: Trong quá tŕnh truyền giáo, Mẹ là khuôn mặt đánh động con người
nhất và giúp họ hiểu được Chúa Ki-tô. Điều này đặc biệt đúng cho Nam Mĩ.
Nơi đây Ki-tô giáo đă tới bằng gươm giáo của người Tây-ban-nha và có lúc
vô cùng nghiệt ngă. Ở Mễ-tây-cơ, thoạt tiên Ki-tô giáo đă chẳng làm được
ǵ – cho tới khi xẩy ra biến cố Guadeloupe, và qua Mẹ mà bỗng chốc người
ta tới gần được với Chúa Con.
Biến cố đó là
việc gặp được tượng đức Mẹ một cách lạ lùng. Người ta có thể nói, biến
cố đó đă tạo nên một trang sử tuyệt đối mới, nếu không có nó th́ việc
truyền bá Ki-tô giáo trên lục địa này đă không thể xẩy ra.
Đúng, và bỗng chốc đạo Chúa
không c̣n mang khuôn mặt hung ác của những tay thực dân nữa, mà là khuôn
mặt dịu dàng của Mẹ.
Cho tới ngày hôm nay, ở Nam Mĩ
có hai điểm sùng mộ: Yêu đức Mẹ và việc đồng hoá với Chúa Ki-tô chịu đau
khổ. Đức tin của họ biểu tỏ qua hai khuôn dạng đó, và nhờ đó họ không
c̣n xem Thiên Chúa là Chúa của những kẻ xâm lăng, nhưng là Thiên Chúa
thật và cũng là đấng cứu độ. V́ thế đặc biệt dân công giáo ở châu Mĩ
la-tinh rất trân quư đức Mẹ. Và ta không nên đứng từ quan điểm thuần lí
của ta mà chê bai họ đă làm sai lệch Ki-tô giáo. Chính chỗ này họ đă
nhận ra đúng đắn: Thiên Chúa là đấng muốn cứu độ ta, chứ không phải là
Chúa của những người chiếm đóng. Nhờ vậy, họ đă có thể trở thành ki-tô
hữu qua quá tŕnh thấy và hiểu của chính họ, chứ không phải là phải chấp
nhận chịu đựng đạo của kẻ xâm lăng.
Người tin lành
xem ra từ lâu đă đẩy được đức Mẹ ra khỏi niềm tin của họ. Mẹ không c̣n
quê hương nơi họ nữa, cho dù chính Luther trước đây chưa bao gị bỏ ḷng
tôn sùng đức Mẹ của ông. Đối với Giáo hội công giáo, huyền thoại Maria
chẳng phải là tṛ ảo thuật mà cũng chẳng phải là chuyện bên lề. Chính
ngài đă thuộc vào cốt lơi của đức tin. Các bí mật của ngài c̣n được đóng
ấn tín điều như là những sự thật không hề sai.
Phải nói thêm về chữ huyền
thoại. Nếu nó muốn ám chỉ một chuyện vượt trên sự kiện thực tế, th́ ta
có thể dùng từ đó. Vấn đề quan trọng ở đây là ta đang có một câu chuyện
thật, chứ chẳng phải là chuyện bịa đặt nào cả.
Một ghi chú về người tin lành:
Đúng là đă có một khuynh hướng tinh lọc nơi họ. Ban đầu, người ta sợ
rằng đức Mẹ có thể lấy mất đi một chút ǵ đó nơi đức Giê-su. Và trong
quá tŕnh thanh lọc đó quan điểm “duy Ki-tô” đă dần trở nên quá khích
đến nỗi người ta tin là có một tương quan cạnh tranh giữa hai vị, thay
v́ nhận ra rằng, qua khuôn mặt Mẹ, chính khuôn mặt của đức Ki-tô hiện ra
và lời đích thực của Ngài được sáng tỏ, như ta đă thấy qua thí dụ ở Nam
Mĩ.
Ngày nay, có những nỗ lực dè
dặt t́m về lại với mẹ Maria nơi người tin lành. Họ nhận ra việc xoá yếu
tố nữ ra khỏi sứ điệp ki-tô cũng là một thiếu sót về mặt nhân chủng. Một
người nữ hiện diện nơi tâm điểm Ki-tô giáo, xét về mặt thần học và nhân
chủng học, là điều quan trọng. Qua Maria và các thánh nữ khác, yếu tố nữ
đă đi vào tâm của đạo Ki-tô. Chẳng có chuyện cạnh tranh giữa hai khuôn
mặt mẹ con, v́ hai vị khác nhau trên nền tàng. Đức Giê-su đă trao Mẹ cho
tất cả chúng ta qua Gio-an. Không phải cạnh tranh, nhưng là một thứ gần
gũi sâu xa hơn. Đức Mẹ và đức Trinh nữ có chỗ đứng quan trọng trong nhân
sinh quan ki-tô giáo.
TÍN ĐIỀU
Liên quan tới
Maria, nhiều người tỏ ra chống đối và sợ hăi, cái sợ hăi nhiều khi khoác
áo diễu cợt. Hăy nh́n lại vài tín điều để hiểu thêm Maria. Ta bắt đầu
với tín điều khó hiểu, khiêu khích nhất, đó là tín điều đồng trinh, h́nh
thành năm 553. Đó là một câu chuyện sinh học? Hay phải hiểu nó như thế
nào?
Về chuyện anh chị em của đức
Giê-su, Tin Mừng cho biết đức Ki-tô không có anh chị em ruột nào cả, và
mẹ Maria cũng chẳng sinh ai thêm. Trái lại, Ngài có một tương quan đặc
thù và duy nhất với mẹ Maria quá rơ, đến nỗi người ta chỉ có thể hiểu là
anh chị em họ mà thôi, chứ không phải anh chị em ruột. Maria là của
Giê-su mà thôi chứ không là của ai khác nữa.
Tại sao không?
Là bởi việc sinh ra này không
do liên hệ với một người đàn ông, mà do chính sự can thiệp của Chúa.
Ngày nay có người bảo: không, việc Chúa sinh ra không thể dính dáng tới
sinh học được, v́ đó là chuyện bất xứng đối với Thiên Chúa, và rồi gạt
nó qua một bên. Quan niệm như thế là họ đang ngă theo thuyết Ma-ni-kê,
chối bỏ nhân tính của đức Ki-tô.
Con người cũng là sinh học. Và
khi ta không nh́n nhận mặt thân xác, mặt sinh học nơi con người, th́ một
cách nào đó, vật chất sẽ bị khinh miệt và bị đẩy ra ngoài, và rồi như
thế rốt cuộc ta cũng sẽ coi việc nhập thể là chuyện giả tạo. V́ vậy tôi
chống lại lối lập luận trên. Đây là một con người thật, toàn diện - Câu
trả lời cho vấn nạn trên là đó. Thiên Chúa cũng đă nắm lấy sự sống – cả
sự sống thể lí, sinh lí lẫn vật chất – và đặt để vào đó một dấu chỉ.
Về sự kiện này, tôi cho rằng
các giáo phụ đă t́m ra được một h́nh ảnh đẹp. Tiên tri Ê-sê-ki-en,
chương 40, viễn kiến về một đền thờ mới, trong đó có một “cánh cửa phía
đông” chỉ dành cho nhà vua bước vào mà thôi. Các giáo phụ coi đó là một
biểu tượng. Trước hết các ngài xem đó là một đền thờ sống động: Giáo hội
sống động. Cánh cửa, qua đó không ai ngoài đức Giê-su đi vào, nếu không
phải là mẹ Maria th́ c̣n ai hay cái ǵ vào đó? V́ thế, không thể kéo Mẹ,
người sinh ra Thiên Chúa, xuống hạng tầm thường được. Ngài là cánh cửa
dành riêng cho nhà vua. Và như vậy chính ngài trở thành cánh cửa thật
của lịch sử, qua đó vị mà cả nhân loại trông đợi bước vào.
Nghĩa là trước
sau vẫn là: Sinh con mà vẫn đồng trinh?
Vâng.
Tín điều vô nhiễm
nguyên tội năm 1854 muốn nói lên điều ǵ ?
Hậu cảnh của tín điều đó là
giáo huấn về tội tổ tông. Giáo huấn này dạy rằng, mỗi chúng ta thoạt
tiên sinh ra từ một liên hệ tội lỗi – chúng ta gọi đó là “rối loạn tương
quan” -, và do rối loạn này mà ngay từ đầu tương quan giữa ta với Chúa
đă bị sứt mẻ. Trong quá tŕnh phát triển giáo huấn đó dần dần đă nẩy ra
một suy nghĩ trong thế giới ki-tô giáo, là Maria không thể rơi vào tương
quan sứt mẻ đó được, v́ ngay từ đầu ngài là cánh cửa của Thiên Chúa,
cánh cửa đă được đặc biệt tạo ra để Chúa bước vào.
Về điểm này, đă có một cuộc
tranh căi lớn trong thời trung cổ. Một bên là các tu sĩ đa-minh. Họ bảo
rằng Maria là một con người b́nh thường như những người khác, nghĩa là
ngài cũng mắc tội tổ tông. Phía bên kia là các tu sĩ phan-sinh, lí luận
ngược lại. Tóm lại, qua cuộc tranh căi dai dẳng đó, lần hồi một quan
điểm đă kết tinh, bảo rằng sự lệ thuộc của Maria vào đức Ki-tô mạnh hơn
sự lệ thuộc của ngài vào Adam. Và quan điểm đó cũng bảo rằng Maria đă
được Thiên Chúa chuẩn bị cho đức Ki-tô từ trước rồi, và chính đó là đặc
điểm của đời ngài. V́ Maria là nguồn của một khởi đầu mới, nên ngài
không thể thuộc vào tương quan tội lỗi kia được: Tương quan giữa ngài và
Chúa không bị sứt mẻ, ngay từ đầu ngài đă được Chúa bảo bọc một cách đặc
biệt, Chúa đă “đoái xem” ngài (Magnificat) và đă để ngài hướng lên với
Chúa.
Hơn nữa, v́ Maria thuộc về đức
Ki-tô một cách đặc biệt, nên tương quan này đă đặt ngài hoàn toàn trong
t́nh trạng đầy ơn phúc Thiên Chúa. Lời chào thoạt tiên xem ra đơn giản
của thiên thần “Cô đầy ơn phước” như vậy có thể hiểu là ơn phước đó bao
trùm cả cuộc đời của Maria. Đây rốt cuộc không hẳn đơn giản chỉ là một
đặc ân của Maria, mà c̣n là một hi vọng cho tất cả chúng ta.
Vấn đề càng khiêu
khích hơn: Mẹ hồn xác lên trời. Tín điều này muốn nói ǵ? Nó được h́nh
thành khá trễ, vào năm 1950. Chuyện quái lạ, là ngay từ đầu, chúng ta
chẳng thấy một vết tích ǵ về Maria được để lại, chẳng có mồ mà cũng
chẳng c̣n hạnh tích nào.
Hẳn nhiên t́n điều này thật
khó hiểu đối với tất cả chúng ta, bởi v́ ta không mường tượng được trời
là ǵ. Lại càng khó hiểu khi mường tượng cả một thân xác được đưa lên.
Xem thế, tín điều này đặt ra cho trí óc ta một bài toán lớn, đó là phải
hiểu trời và xác như thế nào, phải hiểu về chính con người và tương lai
của nó ra sao…
Và cá nhân ngài
đă giải bài toán đó như thế nào?
Tôi đă nhờ thần học về phép
rửa của thánh Phao-lô để hiểu, khi thánh nhân nói: “Thiên Chúa đă cho ta
sống lại với đức Giê-su và cho ta cùng ngồi trên nước trời trong đức
Ki-tô Giê-su” (Ê-phê-sô 2,6). Có nghĩa là, khi lănh phép rửa, tương lai
của chúng ta đă được báo trước rồi.
Như vậy, tín điều chỉ nói lên
điều này, là hệ quả của phép rửa : - được ở (“ngồi”) bên Chúa (Chúa là
nước trời!)- đă ứng nghiệm đầy đủ nơi Maria. Phép rửa (cùng ngồi với đức
Ki-tô) đă đạt được đầy đủ hiệu năng cuả nó. Nơi chúng ta, việc cùng ngồi
với đức Ki-tô, việc được sống lại với Ngài c̣n bất cập, c̣n rất mong
manh. Nhưng nơi Maria th́ khác. Ngài không thiếu ǵ nữa. Ngài đă bước
vào cộng đoàn toàn đầy với đức Ki-tô. Và một khi ở trong cộng đoàn này
th́ ngài cũng có một cuộc sống thân xác mới, mà chúng ta không thể mường
tượng được nó như thế nào.
Tóm lại, căn bản của tín điều
là Maria đă hoàn toàn ở bên Chúa, hoàn toàn bên đức Ki-tô, hoàn toàn là
một “tín hữu ki-tô”.
Hơn một triệu tín
hữu đ̣i Giáo hội công giáo nâng Maria lên thành “đấng cùng cứu độ”. Yêu
cầu đó sẽ được thoả măn – hay đó là một lạc tín?
Không phải một, mà hiện có
nhiều triệu người yêu cầu điều đó. Nhưng tôi tin đ̣i hỏi này sẽ không
được đáp ứng trong tương lai gần. Câu trả lời của Bộ giáo lí đức tin:
vai tṛ cùng cứu độ đó đă thể hiện khá rơ ràng trong các tước hiệu khác
của mẹ Maria rồi, c̣n danh hiệu “đấng cùng cứu độ” đi quá xa Kinh Thánh
và các giáo phụ, nên sẽ gây ra hiểu lầm.
Đâu là cái đúng trong đó?
Đúng, là đức Ki-tô không đứng ngoài hay bên cạnh chúng ta, mà Ngài cùng
với chúng ta xây dựng một cộng đoàn mới và thiết thân. Những ǵ của Ngài
là của ta và những ǵ của ta Ngài đều nhận vào ḿnh, để trở thành của
Ngài: Sự trao đổi lớn lao đó là nội dung của cứu độ, là sự mở toang cái
tôi và bước vào cộng đoàn với Chúa. V́ Maria đă thể hiện Giáo hội đích
thực nơi ḿnh, có thể nói ngài là Giáo hội bằng xương thịt, nên sự “đồng
cứu độ” đó đă được thể hiện một cách mẫu mực. Nhưng trên cái “đồng” đó
ta không được quên cái “trước tiên” của đức Ki-tô: Mọi sự đều đến từ
Ngài, như đă được đề cập một cách đặc biệt trong thư gởi giáo đoàn
Ê-phê-sô và Kô-lô-xê; và tất cả những ǵ nơi Maria đều cũng đến từ đức
Ki-tô.
Chữ “đấng cùng cứu độ” có thể
sẽ làm lu mờ cái nguồn cội đó. Một í hướng đúng được diễn tả bằng một từ
ngữ sai. Chính trong vấn đề đức tin ta không được đứt đoạn với ngôn ngữ
Kinh Thánh và của các giáo phụ; không được chế biến ngôn ngữ đó một cách
tuỳ hứng.
CAC PHEP LẠ
Không ai trong
Giáo hội được tôn kính như Mẹ Thiên Chúa, với vô số nhà thờ, bàn thánh,
với bao nhiêu bài hát, kinh cầu, lễ kính và cuộc hành hương. Hàng ngàn
địa điểm hành hương đức Mẹ trở thành như một mạng lưới tế bào thần kinh
toả khắp thế giới.
Và xem ra không
ai làm nhiều phép lạ như Mẹ. Những nơi hiện ra treo đầy chứng tích và
tài liệu về những biến cố không giải thích được. Bernard ở Clairveaux,
chẳng hạn, gán cho đức Mẹ một năng lực khó tin: “Cứ cầu Mẹ, và anh / chị
chẳng bao giờ mất hi vọng”. Thưa hồng i, tất cả đều là phép lạ thật?
Không thể kiểm chứng được hết
mọi biến cố. Thường đó là những chuyện xẩy ra lạ lùng, nhưng có lẽ không
nên coi tất cả là phép lạ theo nghĩa hẹp. Tuy nhiên, tất cả những cái đó
nói lên ḷng tín thác đặc biệt của con người nơi Maria. Qua Mẹ, họ nh́n
ra khuôn mặt của Chúa và đức Ki-tô, và nhờ đó mà họ có thể hiểu được
Thiên Chúa.
Những dữ kiện mà anh vừa kể,
một lần nữa cho thấy là qua Mẹ, con người hiểu được một cách đặc biệt
những bí ẩn của Con Chúa và của Thiên Chúa. Đó là lí do nói lên ḷng tin
sâu xa của con người đối với Mẹ.
Maria là cánh cửa mở đưa tới
Thiên Chúa. Người ta có thể nói với Mẹ một cách thoải mái, có thể cầu
khẩn ngài với ngôn ngữ và ḷng tin con trẻ, những chuyện mà ta thường
ngại làm trước mặt đức Ki-tô. Đó là ngôn ngữ của
trái tim. Ngôn ngữ đó, hiện
diện ở khắp các địa điểm hành hương, càng cho thấy việc Mẹ đă đánh động
sâu xa trái tim con người như thế nào. Đó là thứ đức tin mà đức Ki-tô
bảo là có thể dời non chuyển núi.
Phải chăng các phép lạ thật đă
xẩy ra? đó lại là một chuyện khác. Quan trọng là người ta có ḷng tín
thác sâu xa, và ḷng tín thác đó cũng đă được đáp trả. Qua sự tín thác
đó đức tin trở nên thật sống động, đến nỗi nó có thể thấm vào được trong
cái vật lí, vào được trong cái hàng ngày, và qua đó ta nhận ra được bàn
tay nhân lành của Chúa qua sức mạnh từ ái của Mẹ.
Lấy thí dụ Fatima: Ngày
13.05.2000 giáo chủ Gio-an Phao-lô II phong ba trẻ đă nh́n thấy Mẹ lên
hàng chân phước. Chính ngài bảo, ngài thoát chết trong cuộc ám sát ngày
13.05.1981 là do ơn lạ của Mẹ. Và ngài c̣n nói, biến cố phép lạ đó đă ấn
dấu sâu đậm lên toàn bộ nhiệm ḱ giáo chủ của ngài.
Việc ǵ đă xẩy
ra? Gần giữa trưa ngày 13.05.1917 ba em chăn thú tại một miền quê hẻo
lánh Bồ-đào-nha là Lucia (10) cùng hai anh em Jacinta (7) và Francisco
(9) đă có một thị kiến lạ lùng. Các em kể, một lằn sáng chói chang xuất
hiện trên gốc sồi đá chiếu toả vào “một bà tuyệt đẹp”. Bà ấy bảo “Các
con đừng sợ”, và bà nói rằng, bà mang đến một sứ điệp hoà b́nh cho con
người. Thoạt tiên câu chuyện đă là tṛ cười và diễu cợt cho mọi người.
Nhưng vào ngày 13.10 năm đó có khoảng 70 ngàn người đă tuôn về để được
chứng kiến tận mắt cảnh tượng.
Người ta kể, sự
lạ xuất hiện vào khoảng giữa trưa. Trời bỗng dưng ngừng hẳn mưa. Màn mây
xé ra và mặt trời bắt đầu xoay tít quanh nó như một bánh xe quay. Cây
cối và con người bổng như ch́m vào trong ánh sáng huyền diệu đó. Đám
đông la thét, v́ tưởng như sắp bị mặt trời sa xuống đè bẹp.
Chuyện ǵ thuần khoa học tự
nhiên đă xẩy ra hoặc không xẩy ra ngày 13 tháng 10, ta không thể kiểm
chứng. Quan trọng là con người đă bị đánh động bởi biến cố có một không
hai lúc đó. Họ đă có thể cảm nhận có một chuyện ǵ xẩy ra. Và một cách
nào đó, mặt trời đối với họ đă trở thành dấu chỉ ẩn chứa một bí mật nào
đó.
Sách Khải-huyền nói về một bà
bận áo mặt trời chân đạp mặt trăng. Thoạt tiên, điều đó muốn ám chỉ dân
Thiên Chúa trong toàn bộ giao ước cũ và mới, nhưng nó cũng ám chỉ đặc
biệt Maria. Áo mặt trời của bà ám chỉ đức Ki-tô là ánh sáng thật cho thế
gian. H́nh ảnh đó như vậy nói lên sự gắn bó cội rễ với đức Ki-tô. Mặt
trăng – h́nh ảnh của sự chóng qua – bị bà dẫm dưới chân. H́nh ảnh dẫm
đạp đó một mặt nói lên chiều kích lớn lao có thể làm ta khiếp sợ, nhưng
mặt khác cũng cho thấy đó là một sức mạnh ủi an. Và những ai tới Fatima,
Lộ-đức hay Guadeloupe đều cảm thấy cái lớn lao cũng như lực ủi an và cứu
độ đó.
Nói tới Fatima tất phải nói
tới những “bí mật Fatima”. Đó là những sứ điệp mà ba em đă nhận được vào
năm 1917. “Bí mật” thứ nhất cho thấy hoả ngục (Các con đă thấy hoả ngục,
nơi những người tội lỗi đáng thương đang sa chân vào). Bí mật thứ hai
tiên báo việc chấm dứt thế chiến thứ nhất, nhưng (“Nếu người ta cứ tiếp
tục thoá mạ Thiên Chúa”) một cuộc chiến “khốc liệt hơn nữa” sẽ xẩy ra.
Bí mật đó cũng báo trước về cuộc trở lại của Nga-sô. Nhưng chuyện này
chỉ xẩy ra sau khi Gio-an Phao-lô II dâng nước Nga cho đức Mẹ; và một
năm sau ngày dâng đó, Gorbachow đă mở ra chương tŕnh tái tổ chức và bức
màn sắt đă sập đổ sau đó mười năm.
Về bí mật thứ ba,
đă có nhiều phỏng đoán từ nhiều chục năm nay, đặc biệt phỏng đoán về
cuộc tận thế hay ít ra là một cuộc sụp đổ của Giáo hội. Người ta bảo, bí
mật này chỉ liên quan tới cá nhân giáo chủ Rô-ma mà thôi, nên không được
công bố. Trong ḱ viếng Fatima lần thứ ba, chính Giáo chủ đă hé lộ cho
thiên hạ biết về bí mật đó. Hồng i Sodano đă được uỷ thác thông báo tóm
tắt nội dung sứ điệp, ngài cho hay ba trẻ đă có thị kiến về “một giám
mục mặc áo trắng” đă bị trúng đạn và ngă chết dưới đất”, và theo hồng i,
sứ điệp này là một tiên đoán về vụ mưu sát giáo chủ Gio-an Phao-lô II.
Về cơ bản, sứ
điệp Fatima không phức tạp lắm, mà trái lại. Ba trẻ đă diễn tả sứ điệp
đó như vầy: “Ta là bà dịu hiền của chuỗi mân côi. Ta đến để con người
được tốt hơn. Con người hăy chấm dứt việc thoá mạ Thiên Chúa”.
Trên thực tế, sứ điệp rất đơn
giản. Và chị Lucia, người duy nhất c̣n sống (năm 2000), vẫn luôn coi
trọng sự giản đơn đó, và chị nói, đừng để í đến những chuyện ǵ khác mà
người ta đă tường thuật, tất cả chung quy lại chỉ là đức tin, hi vọng và
t́nh yêu. Tôi cũng đă được nói chuyện vắn tắt với chị. Chị nhấn mạnh với
tôi là hăy kể tiếp chuyện này cho mọi người nghe.
Chị nói : Thoạt tiên thiên
thần hiện ra với chúng con, các ngài dạy cho chúng con tin, cậy, mến; và
nội dung của toàn bộ sứ điệp kia là chúng ta hăy học lấy những nhân đức
đó. Đó là những ǵ Mẹ Thiên Chúa tập cho ta, và nhờ đó giúp ta tinh
luyện và trở về với Chúa. Sám hối chính là sự thay đổi cuộc sống, là
việc bước ra khỏi khuynh hướng thời thượng, một khuynh hướng đẩy ta rời
xa Thiên Chúa và chỉ biết nghĩ tới ḿnh mà thôi. Sám hối là quay về, là
đi ra khỏi ḿnh, là cho ḿnh đi; cho ḿnh đi tức là t́nh yêu, và rồi
t́nh yêu đ̣i buộc phải có đức tin như là điều kiện, và t́nh yêu làm nẩy
mầm hi vọng.
Tôi tin rằng, tất cả những
cuộc hiện ra đó, nếu quả có thật, không phải là một cái ǵ bên lề
Tin Mừng. Đó không phải là những thoả măn cho tính hiếu ḱ và thích
chuyện giật gân của ta, nhưng chúng đưa ta trở về với cái giản đơn và cơ
bản, mà ta thường rất ít để í đến. Chính ngày hôm nay, với bao phức tạp
của cuộc sống, đạo của chúng ta lại thường trở nên quá rắc rối, khiến ta
nhiều khi chỉ thấy cây mà chẳng c̣n nhận ra rừng. Vấn đề lúc này là quay
trở về cái tâm điểm đơn giản, chẳng phải đi đâu khác, mà là trở về với
tin, cậy và mến.
Bộ giáo lí đức tin đă tổ chức
một cuộc họp báo ngày 26.06.2000 để tŕnh bày với báo giới toàn bộ bản
văn liên quan tới cái gọi là bí mật thứ ba của Fatima. Song song Bộ cũng
ra một tài liệu bằng nhiều thứ tiếng, trong đó có chụp lại bản văn viết
tay của chị Lucia về bí mật trên, để người ta hết phải bàn tán về sự
trung thực và đầy đủ của bản văn. Tài liệu tŕnh bày cẩn thận diễn tiến
các thị kiến, các tŕnh thuật bằng văn bản của chị Lucia cũng như biên
bản về bí mật thứ ba. Cả cái thông báo của hồng i Sodano cũng được in
lại trong đó; chính tôi trong đó cũng có viết một bài thử phân tích các
bản văn. V́ cuốn sách được phổ biến rộng răi, nên tôi xin được tóm tắt
đôi ḍng về nội dung.
Thị kiến cho thấy con đường
gian nan của một giám mục bận áo trắng (mà chính ba trẻ nhận ra là giáo
chủ Rô-ma) đang khó nhọc leo lên một ngọn núi có dựng một cây thánh giá;
con đường dẫn xuyên qua một thành phố nửa đổ nát. Các giám mục, linh
mục, giáo dân và cuối cùng cả giáo chủ cũng bị giết. Nhưng máu của những
nạn nhân đă được thiên thần hứng lấy, và máu đó đă làm cho thế giới sinh
hoa kết quả. Ta có thể xem đó là h́nh ảnh biểu trưng cho Giáo hội tử đạo
trong thế kỉ 20; giáo sư Riccardo (chủ tịch cộng đoàn Thánh Egidio) mới
đây vừa cho ra một cuốn sách về các vị tử đạo dưới các chế độ độc tài
trong thế kỉ chúng ta, cuốn sách đă cụ thể hoá một cách hùng hồn những
h́nh ảnh thị kiến. Đọc qua ba phần của bí mật, ta thấy rơ tâm điểm của
sứ điệp là lời kêu gọi sám hối, đồng thời sứ điệp c̣n nói lên tính tự do
của lịch sử, nghĩa là lịch sử không hoàn toàn bất biến theo tiền định,
mà có thể thay đổi đường đi nhờ vào việc sám hối.
Toàn bộ bí mật là lời thảm
thiết kêu gọi tự do con người hăy sửa ḿnh, và nhờ đó sửa lại vận hội
thế giới; nội dung bản văn cũng giống như sách Khải-huyền. Sự kiện Giáo
chủ thoát chết có thể được hiểu như là một dấu chỉ cho thấy lịch sử có
thể diễn tiến khác đi nhờ lời cầu nguyện.
Giờ hăy ghé viếng
Lộ-đức. Điểm hành hương lớn nhất thế giới, c̣n lớn hơn cả Mec-ca nữa,
nằm ẩn khuất trong dăy Pyrenée nước Pháp. Người ta bảo nơi đây từ tháng
hai tới tháng bảy năm 1858 Mẹ đă hiện ra tất cả 18 lần với Bernadette,
và càng ngày càng có đông người hơn được cùng cô gái xay bột chiêm
ngưỡng sự biến h́nh của Mẹ. Bernadette thuật lại: “Bà bận áo trắng, đội
khăn trắng, thắt giải khăn xanh và dưới chân có một bông hồng vàng”. Và
theo lệnh Bà, Bernadette đă lấy tay moi đất và một mạch nước thiêng từ
đó phun lên, hiện nay mỗi ngày phun tới 122 ngàn lít nước.
Nhà văn Do-thái Franz Werfel,
khi c̣n nằm trong tù Quốc-xă, đă hứa nếu sống sót, sẽ viết về
Bernadette, và ông đă thực hiện điều đó. Lúc này đây người ta chẳng c̣n
nhắc ǵ tới Bernadette nữa. Trước khi mất, chị nói: “Hẳn quư vị cũng
thấy là lịch sử của tôi rất đơn giản. Đức trinh nữ đă dùng đời tôi cho
ngài. Xong việc th́ người ta đẩy tôi vào một góc. Đó là chỗ của tôi, nơi
tôi trú ngụ đầy hạnh phúc”.
Câu chuyện Lộ-đức, đối với cá
nhân tôi, quả thật cảm động. Và cũng như nhiều người khác, nhờ cuốn sách
của Werfel mà tôi hiểu được thêm sự kiện. Qua cuốn sách, tôi thấy tâm
ông Werfel rất gần gũi với Bernadette. V́ muốn liên đới với dân tộc
do-thái, ông đă không vào công giáo, nhưng dù vậy tâm ông đă cùng với
Bernadette nh́n thấy đức Mẹ thật, đă tin và đă tín thác vào ngài.
Có lẽ ta chẳng phải dài ḍng
luận bàn về câu chuyện. Cô gái đơn sơ kia, chẳng có ǵ ngoài một tâm hồn
tinh khiết lớn lao, đă có thể mang bộ mặt Mẹ Chúa Trời – cho dù ngay bước
đầu đă gặp phải sự ngờ vực hữu lí của giáo quyền - vào một thế giới lạnh
lùng và có xu hướng đông lạnh tinh thần trong thế kỉ của chủ nghĩa duy
lí này, một thứ duy lí thô lỗ và cả nhuốm màu chống giáo sĩ. Và với mạch
nước ban sự sống và cứu độ ở Lộ-đức, Bernadette đồng thời đă minh chứng
nơi Mẹ có lực cứu độ của tạo dựng, tạo dựng được Mẹ cho sống lại một
cách mới.
Quả là một dấu chỉ đầy í nghĩa,
khi chính trong khung cảnh duy lí này mà một tâm hồn đơn sơ –đơn sơ nên
mới có thể nh́n thấy - đă giúp con người tái nhận ra được Ki-tô giáo là
một tôn giáo của tâm hồn và là một thực tại có lực cứu rỗi. Và v́ vậy ở
Lộ-đức con người thường dễ dàng nh́n ra được nét bí ẩn nơi đức Ki-tô. Và
đấy là một điểm khá tích cực. Mạch nước cứu độ ở Lộ-đức nhắc nhở con người
về nước rửa tội, đây mới thật là nguồn nước mới đức Ki-tô đă ban tặng
cho ta.
THIÊN CHÚA và TRẦN THẾ,
Peter Seewald
Ghi lại trao
đổi với ĐHY Joseph Ratzinger (Đức Giáo Hoàng đương kim hiển trị
Bênêđictô XVI)
|
|