ĐẮC NHÂN TÂM

 

Chuyển Dịch: Nguyễn Hiến Lê

 

 

Hăy Tự Cáo Lỗi Trước Đă

 

     Cách đây và năm cháu gái tôi, Josephine Carnegie, rời quê hương tới làm thư kư cho tôi tại Nữu Ước. Hồi đó cháu mười chín tuổi mới ở trường ra, nghĩa là không có một chút xíu kinh nghiệm về thương mại. Hiện nay cháu đă trở nên một trong những thư kư hoàn toàn nhất mà tôi được biết. Nhưng hồi mới ư? ... Hồi mới th́ cháu... c̣n cần phải học rất nhiều.

      Một hôm, tôi đă định rầy cháu, nhưng suy nghĩ lại, tự nhủ: "Khoan đi, Dale Carnegie ạ. Tuổi anh gấp đôi tuổi nó. Anh kinh nghiệm cả vạn lần hơn nó. Anh bắt nó có quan điểm của anh, có trí xét đoán của anh sao được, tuy rằng anh c̣n tầm thường lắm đấy! Nhớ lại chút coi: hồi anh mười chín tuổi anh đă làm những chi nhỉ? Anh có nhớ đă làm việc đó... rồi việc đó nữa không...?"

      Sau khi cân nhắc kỹ một cách chân thành và vô tư, tôi phải kết luận rằng cháu Josephine c̣n giỏi hơn tôi khi tôi bằng tuổi cháu, mà tôi phải thú rằng như vậy không phải một lời khen cháu đâu. Những lần sau mỗi khi tôi bắt buộc phải rầy cháu, tôi bắt buộc đầu như vầy: "Cháu đă lầm lỗi, nhưng có Trời Phật biết cho, hồi xưa chú c̣n lầm lỗi nặng hơn cháu nhiều. Phải lớn tuổi mới biết xét đoán trước. Hồi chú bằng tuổi cháu, chú vô lư hơn nhiều. Chú đă làm những cái bậy đến nỗi chú không dám chỉ trích một ai hết. Nhưng, cháu thử nghỉ giá làm như vầy, có phải hơn không? ..".

      Nếu ta khiêm tốn nhận trước rằng ta cũng chẳng hoàn toàn ǵ rồi mới trách kẻ khác, th́ kẻ đó không thấy khó chịu lắm.

      Từ năm 1909, v́ vương hầu khôn khéo Von Bulow đă hiểu rằng phương pháp đó rất quan trọng. Lúc đó ông làm Tề tướng dưới triều Hoàng Đế Guillaume II, v́ Hoàng Đế cuối cùng của nước Đức, ngạo mạn, kêu căng thường tự khoe rằng lục quân và hải quân của ḿnh đủ sức" đánh tan lũ heo rừng".

      Một chuyện lạ lùng xảy ra. Hoàng Đế tuyên bố những lời không thể tưởng tượng được, làm rung động cả Châu Âu và vang lên khắp bốn phương trời. Những lời điên rộ hợm hĩnh và vụng dại đó, ông tuyên bố giữa công chúng, trong khi ông qua thăm Anh hoàng: lại cho phép tờ báo Anh Daily Telegraph công bố lên mặt báo nữa. Ông tuyên bố rằng ông là người Đức độc nhất có cảm t́nh với người Anh, rằng ông sẽ tăng cường hải quân để chống với Nhật Bản, rằng chỉ nhờ sự can thiệp của ông mà Anh quốc mời khỏi bị đè bẹp dưới sự đô hộ của Nga, Pháp, rằng quân Anh thắng được quân Boers ở Nam Phi là nhờ trận đồ của ông, và c̣n nhiều hơn nữa...

      Từ một trăm năm, chưa thấy ông vua nào giữa thời b́nh mà tuyên bố những lời lạ lùng như vậy. Cả châu Âu giận dữ ồn ào như bầy ong vẽ vỡ tổ. Nước Anh phẫn nộ sôi nổi. Các nhà chính trị Đức hoảng sợ. Giữa sự kinh ngạc của mọi người, Hoàng Đế đâm hoảng, cậy Vương hầu Von Bulow nhận giùm hết trách nhiệm thay vua. Ông muốn Tể tướng bố cáo rằng chính tể tướng đă khuyên ông tuyên bố những lạ lùng đó.

      Von Bulow căi: Tâu bệ hạ, thần tưởng không một người nào ở Anh cũng như ở Đức, lại có thể tin rằng thần đă khuyên Bệ hạ như vậy được. Chưa dứt lời th́ Von Bulow đă tự biết ḿnh lỡ lời. Hoàng Đế đùng đùng nổi giận: "Th́ người nói phắt rằng ngươi coi ta ngu như lừa, đă làm những lỗi mà ngươi, ngươi không khi nào làm!" Von Bulow biết rằng đáng lẽ phải khen trước đă rồi mới chê nhưng trể quá rồi, chỉ c̣n mỗi một cách với vát là: đă lỡ chê trước th́ phải khen sau vậy, và năng lực của lời khen thật mạnh, kết quả dị thường. Tể tướng kính cẩn trả lời: Thần đâu giám có ư đó. Bệ hạ hơn thần về nhiều phương diện. Không những hơn về vấn đề binh bị và hải quân điều đó đă đành mà hơn cả về khoa vật lư học nửa. Thần đă từng khâm phục nghe Bệ hạ giảng về phong vũ biểu, về vô tuyến điện tín hoặc về quang tuyến X nữa. Thần tự thấy xấu hổ, v́ chẳng biết chút chi về hóa học, về vật lư học, không thể phân tích về một vấn đề giản dị nhất của khoa học. Nhưng bù vào đó, thần cũng biết chút ít về sử kư và có lẽ có vài đức tính khả dĩ có thể dùng được trong chánh trị và ngoại giao? .

      Hoàng Đế tươi như hoa. Von Bulow, tự nhún để khen ngợi, biểu dương người, và Hoàng Đế đại xá cho hết, vui vẻ truyền: "Trẫm và ngươi không bổ sung lẫn cho nhau sao?" .

      Rồi Hoàng đề siết chặt tay Von Bulow, không phải một mà nhiều lần. Guillaume II đă xúc động tới nỗi, trong ngày đó, có lần giơ hai tay quả đấm lên nói: "Nếu kẻ nào nói bất kỳ điều ǵ xúc phạm tới Vương hầu Von Bulow, th́ Trẫm sẽ thoi vào mặt nó!".

      Von Bulow đă biết chữa lại liền.Nhưng con cáo già đó cũng đă lầm lỡ: đáng lẽ là phải bắt đầu tự cáo những khuyết điểm của ḿnh và ca tụng Guillaume II đă, th́ ông lại lỡ tỏ trước rằng ông chê vua vụng dại không biết giữ ǵn lời nói.

      Chỉ có lời nhún và khen ngợi mà Von Bulow đă làm cho ông vua kiêu căng đương bị xúc phạm biến thành một bạn thân, tận tâm với ḿnh. Phương pháp đó đối với một vị Hoàng Đế c̣n có hiệu quả như vậy, th́ bạn thử tượng đối với chúng ḿnh đây, c̣n hiệu quả tới đâu. Sựï nhũn nhặn và khâm phục, khéo dùng cho vừa phải và đúng trường hợp, giúp chúng ta làm được những việc phi thường trong đời chúng ta.

      Vậy nuốn thay đổi thái độ của một người khác mà không làm cho họ phật ư, giận dữ, bạn phải theo quy tắc thứ ba sau này: Trước khi chỉ trích ai, bạn hảy tự thú nhận những khuyết điểm của bạn đă.