Bài I – Mối liên hệ giữa Tôn
giáo và Chính quyền Nhà nước.
Như ta đă biết : Xă hội Dân sự (XHDS)
là một khu vực khác biệt với khu vực Chính quyền Nhà nước và khu
vực Thị trường Kinh doanh, đó là ba khu vực cấu thành cái Không
gian Xă hội do con người sống hợp quần với nhau trong xă hội mà
tạo lập ra. Và càng ngày với sự tiến bộ của nền dân chủ tại khắp
nơi trên thế giới, th́ sinh họat của XHDS mỗi ngày càng thêm
khởi sắc phong phú hơn.
Ta có thể tóm lược cái định nghĩa
này về XHDS trong một phương tŕnh đơn giản như sau :
Không gian Xă hội = Nhà nước + Kinh
doanh + Xă hội Dân sự
(The Social Space = The State + The
Marketplace + The Civil Society).
Khu vực XHDS bao gồm các tổ chức phi
chính phủ, bất vụ lợi (non- governmental, non-profit
organisations – NGO - NPO) và các nhóm nhỏ (small groups) do các
cá nhân hay tập thể tự nguyện đứng ra thành lập và điều hành.
Như vậy, các tổ chức nhân đạo từ thiện hay văn hóa xă hội do các
tôn giáo trực tiếp đảm trách hay yểm trợ, th́ đều thuộc khu vực
XHDS. V́ các tổ chức này đều có tính chất bất vụ lợi, nên cũng
khác biệt với các công ty xí nghiệp có tính cách vụ lợi (for
profit) thuộc khu vực thị trường kinh doanh.
Cụ thể như tại nước Mỹ, th́ có đến
cả triệu các đơn vị NGO ( mà hầu hết được chánh quyền cấp phát
cho quy chế miễn thuế) và trên 3 triệu nhóm nhỏ (không cần đăng
kư để được miễn thuế). Và trong các tổ chức này, th́ có đến 60%
xuất phát từ các tôn giáo, mà thường được gọi là các tổ chức
họat động xă hội dựa vào niềm tin tôn giáo (Faith-based social
action organisations/groups).
Trong một thể chế dân chủ đích thực,
th́ chánh quyền nhà nước không bao giờ lại đi can thiệp vào sinh
họat riêng biệt của các tổ chức thuộc khu vực XHDS. Mà trong một
số trường hợp, nhà nước lại c̣n cấp ngân khỏan tài chánh, và yểm
trợ cho các họat động từ thiện nhân đạo hay văn hóa xă hội của
XHDS nữa. Và ngân khỏan điều hành chủ yếu của các đơn vị trong
khu vực XHDS là do sự đóng góp tự nguyện của các thành viên, hay
do sự tài trợ của các công ty xí nghiệp kinh doanh cấp phát cho
(các khỏan tài trợ này đều được khai miễn thuế - tax exempt).
Chỉ có trong một chế độ chuyên chế
độc tài ṭan trị (totalitarian dictatorship) như tại Trung hoa,
Việt nam, Bắc Triều tiên và Cuba hiên nay, th́ đảng cộng sản mới
xâm nhập, lũng đọan ṭan thể khu vực XHDS, cũng như khống chế cả
khu vực kinh doanh kinh tế nữa. Điển h́nh như tại Việt nam hiện
nay, th́ các cơ sở ngọai vi của đảng như Mặt trận Tổ quốc, Tổng
Công đ̣an, Hội Liên hiệp Phụ nữ, Đ̣an Thanh niên Cộng sản Hồ chí
Minh, Hội Nhà văn v.v…, trên danh nghĩa đó là các tổ chức phi
chánh phủ, nhưng thực chất th́ đều do đảng cộng sản lập ra để
nắm giữ độc quyền thao túng và lũng đọan ṭan bộ XHDS, nhất là
đối với các tổ chức tôn giáo.
Trong bài Dẫn nhập này, ta sẽ bàn về
mối Liên hệ của Tôn giáo đối với chính quyền Nhà nước dưới các
khía cạnh sau đây :
1/ Sự tách biệt giữa Tôn giáo và Nhà
nước. (Separation of Church and State)
2/ Vai tṛ Tôn giáo làm Đối tác đối
với Nhà nước (Counterpart).
3/ Vai tṛ Tôn giáo làm Đối trọng
đối với Nhà nước (Counterbalance)
* Sự tách biệt giữa Tôn giáo và
Nhà nước.
Từ mấy trăm năm gần đây, nhiều quốc
gia trên thế giới đă xây dựng được một nền nếp sinh họat chính
trị xă hội khá ổn định vững chăi, mà trong đó phải kể đến sự
tách biệt rơ ràng giữa hai lănh vực họat động của Tôn giáo và
của chính quyền Nhà nước. Cụ thể là các Tôn giáo không t́m cách
can thiệp, khuynh lóat hay thao túng vào công việc của cơ quan
nhà nước. Và ngược lại, chính quyền Nhà nước cũng không xen vào
sinh họat đạo đức tâm linh của các tổ chức tôn giáo.
Phạm vi họat động của một nhà nước
thế tục càng ngày càng được quy định rơ rệt và chi tiết về nhiều
phương diện chính trị, kinh tế xă hội cũng như văn hóa. Và dù có
sự khác biệt tại một số quốc gia do ảnh hưởng của truyền thống
lịch sử để lại, th́ chiều hướng chung hiện nay trên thế giới vẫn
là : lănh vực thần quyền của tôn giáo không được lấn át hay đồng
hóa vào trong lănh vực thế tục của nhà nước; mà trái lại hai bên
đều có sự tương kính và tương trợ lẫn nhau trong ư hướng cùng
chung phục vụ quần chúng nhân dân. Đó là điều ta sẽ thảo luận
chi tiết hơn trong hai mục tiếp theo sau đây.
** Vai tṛ Tôn giáo làm Đối tác với
Nhà nước.
Chính quyền Nhà nước dù có thiện chí
đến mấy đi nữa, th́ cũng không thể chăm sóc đày đủ cho người dân
về mọi phương diện vật chất cũng như tinh thần được, nhất là khi
gặp thiên tai băo lụt, động đất, hay khi có chiến tranh tàn phá.
Do đó mà cần phải có sự hợp tác của các tổ chức từ thiện nhân
đạo của tư nhân, đặc biệt là của các tổ chức xă hội của Tôn
giáo, để cùng chung sức góp phần vào việc phục vụ các nạn nhân,
các bệnh nhân ngặt nghèo như bệnh phong cùi, bệnh HIV, và tầng
lớp quần chúng kém may mắn nhất của xă hội. Về giáo dục, y tế
cũng vậy, các trường công cũng như các bệnh viện công lập của
nhà nước không thể thỏa măn được số quá đông các học sinh hay
bệnh nhân, do đó mà cần phải để cho các tổ chức tư nhân cũng như
các tôn giáo tham gia vào lănh vực y tế giáo dục này.
Chỉ có trong chế độ độc tài cộng
sản, th́ nhà nước mới giữ độc quyền, không hề để cho các tổ chức
tư nhân được tham gia vào việc phục vụ xă hội, như ta thấy ở
Việt nam từ khi có chế độ cộng sản đến nay.
Tại các quốc gia dân chủ, không
những tôn giáo được quyền tham gia vào các họat động xă hội, mà
lại c̣n được nhà nước khuyến khích hỗ trợ để tôn giáo có thể
phục vụ người dân một cách thỏa đáng hơn nữa. Cụ thể như ở nước
Pháp, th́ nhà nước thường trợ cấp và dành nhiều thuận lợi cho
những cơ sở xă hội từ thiện nào mà được công nhận là có ích lợi
công cộng, thí dụ như Hội Hồng Thập Tự, Hội Hướng Đạo, Hội Bác
Ái Vincent de Paul v.v… (organisation reconnue d’utilité
publique). V́ có sự hợp tác cụ thể và thường xuyên như vậy, nên
đă phát sinh ra sự hiểu biết thông cảm và thân thiện giữa các
viên chức cán bộ cùa Nhà nước với các tu sĩ và tín đồ của các
tôn giáo. Và từ đó mà lần hồi tránh bớt được những ngộ nhận,
thành kiến, ác cảm đối nghịch thường có giữa hai phía Nhà nước
và Tôn giáo.
Triết gia người Pháp nổi danh là
Jacques Maritain từ hồi giữa thế kỷ XX đă nhận định rằng tại
nước Mỹ th́ có sự “ phân biệt sắc nét và sự hợp tác thực tế”
giữa tôn giáo và nhà nước (sharp distinction and actual
cooperation), mà ông gọi đó là một “kho báu lịch sử” rất đáng
trân trọng cần phải được duy tŕ và phát triển thêm lên măi (an
historical treasure). Và mới đây, vào đầu thế kỷ XXI Tổng thống
Nicolas Sarkozy của Pháp cũng kêu gọi phải phát triển cái “tinh
thần thế tục tích cực” (a positive laicité) cởi mở hơn đối với
tôn giáo.
*** Vai tṛ Tôn giáo làm Đối trọng
đối với Nhà nước.
Chính quyền nào th́ cũng dễ có
khuynh hướng lạm quyền và vượt quyền, khiến gây ra những sự bất
công áp bức đối với người dân. V́ thế mà tại các nước dân chủ,
người ta mới phải áp dụng các phương thức gọi là “ kiểm soát và
cân bằng” (checks and balance), nhằm ngăn chặn những vi phạm sai
trái của cơ quan thi hành luật pháp mà thường gây ra thiệt hại
cho dân chúng. Giới truyền thông báo chí, các tổ chức bênh vực
nhân quyền, các đại diện dân cử do người dân bàu ra… đều có
trách nhiệm đóng vai tṛ cảnh giác và ngăn chặn đối với những vi
phạm này của nhân viên chính quyền.
V́ đi sâu đi sát với quần chúng nhân
dân, nên Tôn giáo dễ phát hiện ra được những sự bóc lột bất công
áp bức trong xă hội, và do đó cũng phải có trách nhiệm tham gia
vào việc bảo vệ người dân bằng cách làm áp lực bắt buộc chính
quyền phải sửa sai chấn chỉnh lại cái lề lối cai trị của ḿnh,
phải bài trừ nạn sa đọa quan liêu tham nhũng của nhân viên cán
bộ nhà nước. Muốn làm được như vậy, th́ giới tu sĩ và các tín đồ
phải có ḷng ngay thẳng và sự dũng cảm để dấn thân nhập cuộc
cùng với tầng lớp sĩ phu trí thức, với giới văn nghệ sĩ là những
thành phần ưu tú của Xă hội Dân sự trong sự nghiệp tranh đấu
chung cho công bằng xă hội, cho nhân phẩm và nhân quyền của ṭan
thể cộng đồng dân tộc.
Thái độ im lặng, thụ động buông xuôi
trước những bất công áp bức đày rẫy trong xă hội th́ rơ ràng là
sự lẩn tránh trách nhiệm, là cái tội đồng lơa với giới cầm quyền
thống trị ác nhân ác đức. Đó là điều người trượng phu quân tử,
cũng như giới lănh đạo tinh thần nơi các tôn giáo không bao giờ
mà lại có thể mắc phải được. Dân gian ta vẫn thường nói là : “
Anh hùng thấy sự bất b́nh chẳng tha”. Đó là sự nhắc nhở đề cao
tán dương cái nghĩa vụ cao quư của người có nghĩa khí hào hiệp,
biết xả thân ra tay bênh vực cứu vớt những nạn nhân khốn khổ
trước sự lộng hành của bọn côn đồ ác ôn thường hăm hại dân lành
vậy.
Nói vắn tắt lại, muốn làm tṛn nghĩa
vụ làm Đối trọng đối với chính quyền Nhà nước, th́ giới lănh đạo
Tôn giáo cần phải có sự hợp tác chặt chẽ với giới Hàn lâm Đại
học (Academy), v́ giới này có sự hiểu biết bao quát và chính xác
về t́nh h́nh xă hội, họ có tầm nh́n xa, có viễn kiến sâu rộng
(global thinking / global vision). Họ có Trí tuệ thông suốt, mà
Tôn giáo th́ có cái Tâm nhân hậu, có sự hy sinh nhẫn nại kiên
tŕ. Cho nên nếu kết hợp được cái Tâm và cái Trí như vậy, th́
nhất định việc xây dựng và phát triển xă hội có cơ may thành
công tốt đẹp, đáp ứng được niềm mong ước chính đáng của đại đa
số quần chúng trong xă hội ngày nay vậy.
Nhân đây, cũng cần phải xác định
cho rơ rằng Xă hội Dân sự cũng như Tôn giáo, th́ không bao giờ
lại nhằm vào việc đánh đổ hay thay thế chính quyền Nhà nước. Mà
XHDS chỉ nhằm hợp tác với Nhà nước để cùng chung nhau phục vụ
dân tộc một cách có hiệu quả tối ưu mà thôi.
Trên đây là mấy suy nghĩ hết sức đại
cương tóm lược về sự dấn thân nhập cuộc của Tôn giáo trong ḥan
cảnh xă hội đương thời, nhằm sát cánh chung với các thành phần
khác của Xă hội Dân sự trong sự nghiệp xây dựng một xă hội tiến
bộ, công bằng và nhân ái tại mỗi một địa phương quốc gia.
Trong các bài kế tiếp, chúng tôi sẽ
xin tŕnh bày chi tiết hơn về kinh nghiệm họat động và suy nghĩ
đúc kết của một số tổ chức tôn giáo điển h́nh có danh tiếng trên
thế giới, và đặc biệt tại riêng một số quốc gia ở Á châu, Phi
châu và châu Mỹ La tinh.
Xin quư độc giả đón coi tiếp theo
vậy nhé./
California, Tháng Năm 2011
Đ̣an Thanh Liêm