Mặc Lâm, biên tập viên
RFA
2010-12-24
Mùa Giáng Sinh , gần như mọi người không ai xa lạ với
nhạc phẩm Hang Bêlem. Thế nhưng ai là tác giả của bài
hát nổi tiếng đó, có lẽ cũng ít ai có thể trả lời được….
hailinhquehuong.net
Nhạc sư Hải
Linh-1920-1988
Tác giả nhạc phẩm Hang Bêlem
Nhạc sư Hải Linh, Tên thật là Trần Văn Linh tên thánh
là Phanxicô sinh năm 1920 tại làng Ứng Luật, phủ Kim Sơn,
tỉnh Ninh B́nh, địa phận Phát Diệm.
Năm 20 tuổi, Hải Linh vào học tại trường Thầy Giảng (Bùi
Chu) và sau đó được giữ lại để dạy Pháp văn và âm nhạc
tại trường. Đây là thời gian ông bắt đầu sáng tác một số
bài hát đạo cũng như đời. Nhắc tới Hải Linh không thể
không nhắc tới nhạc phẩm "Hang Bêlem", sáng tác cho mùa
Giáng sinh 1945.
Chính tác giả đă điều khiển ca đoàn nhà thờ chánh ṭa
Phát Diệm hát lần đầu tiên trong thánh lễ đêm Giáng sinh
năm ấy. Cha Giám đốc Đại chủng viện là LM Phạm Ngọc Chi
đă khen ngợi, và từ đó lưu tâm khuyến khích Hải Linh học
hỏi và sáng tác thêm. Sau này, khi làm Giám mục địa phận,
chính Ngài đă gửi Hải Linh đi du học về âm nhạc ở nước
ngoài vào năm 1950.
Lúc đầu được gửi đi Roma, nhưng 5 tháng sau đổi qua
Pháp. Từ năm 1951 học nhạc tại Viện Giáo Nhạc tại Paris,
đồng thời học sáng tác tại Trường Nhạc César Franck. Từ
năm 1968 đến 1970, ông trở lại Paris lần thứ hai. Nơi
đây ông hoàn tất chương tŕnh nghiên cứu sau hai năm
học tập.
Trở về Việt Nam năm 1970, Hải Linh tích cực dấn thân
vào các hoạt động cho âm nhạc: giáo sư âm nhạc tại Viện
Đại Học Đà Lạt, phát triển và đưa Ca Đoàn Hồn Nước tới
một tŕnh độ điêu luyện, và đă dày công huấn luyện được
40 lớp ca trưởng-là những người điều khiển các ca đoàn
hợp xướng.
Hải Linh thành lập Ca đoàn Hồn Nước nhằm thực hiện
hoài băo đưa âm sắc dân tộc vào ḍng nhạc tây phương của
ḿnh. Ngày 23/12/57 Ca đoàn Hồn Nước ra mắt công chúng
lần đầu tiên tại rạp Olympic, dưới sự điều khiển của Hải
Linh, đă được khán giả cổ vũ hết ḷng v́ sắc thái mới lạ
cũng như h́nh thức âm nhạc sống động được chính ông sáng
tác và điều khiển.
Hải Linh đă học nhiều điều trong dân ca và đem ra
áp dụng trong nhạc công giáo tức là thánh ca rất
thành công v́ có được màu sắc dân tộc.
GS Trần Văn Khê
Hải Linh càng ngày càng xác tín hơn về hướng đi của
ḿnh trong công việc đưa nhạc ngữ dân tộc từ bậc đơn
điệu lên bậc đa âm đa điệu. Với thao thức về một ḍng
nhạc dân tộc, Hải Linh t́m học thêm hoặc trao đổi thêm
với một số giáo sư nổi tiếng khác về ngũ âm cũng như về
điều khiển.
Các tác phẩm trong thời kỳ du học tại Paris đă nói
lên việc ông thao thức t́m một nhạc ngữ phù hợp với ngôn
ngữ đa thanh của dân tộc.
Nhận xét về tài năng nhạc học dân tộc này, Giáo sư
Trần Văn Khê kể lại những kỷ niệm mà ông có với nhạc sư
Hải Linh khi gặp nhau tại Pháp, ông kể:
-Lúc đó là lúc ông Ngô Duy Linh cũng đang học ở
Sorbon với tôi lối chừng 1970, Hải Linh có đến gặp tôi
để mà hỏi thăm về âm nhạc dân tộc. Kỳ đo tôi có nói
những cái hay trong nhạc lễ tại miền Nam Việt Nam th́
Hải Linh có ghi âm lại để nghiên cứu. Hải Linh đă học
nhiều điều trong dân ca và đem ra áp dụng trong nhạc
công giáo tức là thánh ca rất thành công v́ có được màu
sắc dân tộc.
Hang Bêlem là sáng tác đầu tay của nhạc sĩ Hải Linh
khi ông vừa 25 tuổi và đây cũng có thể xem là ca khúc
quen thuộc nhất của bất cứ người công giáo nào khi lễ
Giáng Sinh tới gần.
Lời nhạc gần gũi và đậm nét dân dă của ca khúc đă nằm
trong trí nhớ của hàng triệu giáo dân ngay từ lúc họ bắt
đầu cảm nhận được sự giáng trần của Thiên Chúa. Với mục
đích cứu chuộc, ngài đă ra đời trong hoàn cảnh khốn khó
nghèo hèn.
Lời hát êm ái mà chân thật như một trang cổ tích kể
lại đêm giáng trần của một em bé mà khi sinh ra, sự chí
thánh đă làm khung cảnh lạnh lẽo chung quanh trở nên ấm
áp v́ t́nh thương của ngài. Hải Linh đă đem tâm t́nh của
một con chiên để ngợi ca Thiên chúa hơn là viết thánh ca
từ tâm thức phụng vụ. Giai điệu chân thành, lời ca hoà
ái là nguồn cảm hứng cho biết bao thế hệ các ca đoàn
khắp nước khi tŕnh diễn bài hát này.
Trong tâm thức chia sẻ và ngợi khen hết mực đối với
Thiên Chúa, ca khúc Hang Bêlem tôn vinh niềm tin vĩnh
cửu, t́nh thương vô bờ và lấp lánh trần gian giữa khung
cảnh lạnh lẽo của một đêm đông xa tít tắp trong kinh
thánh đă trở thành kỷ niệm cho hàng ngàn nhà thờ trong
và ngoài nước…
Nhac…..
Nguyên nhân
Trong một lần phỏng vấn, nhạc sư Hải Linh cho biết
câu chuyện ra đời của bài hát Hang BêLem vào Mùa Giáng
sinh năm
1945, Lúc ông đi ngang
ṭa soạn báo "Đường Sống" ở
Nam Định, Hải Linh được
ông Minh Châu – chủ nhiệm tờ báo – thách đố việc sáng
tác nhanh một ca khúc về chủ đề giáng sinh để đăng báo.
Hải Linh nhận lời và hẹn 3 ngày sau trở lại.
Đến hẹn, Hải Linh đưa bản nhạc "Hang Bêlem" tới ṭa
soạn và tập hát sơ qua cho một số nhân viên trong ṭa
soạn. Khi hát lên, mọi người thấy thích quá nên ông Minh
Châu thương lượng rằng, ông sẽ chịu chi phí để lên
Hà Nội thuê người khắc
nhạc vào bản gỗ để in vào 2000 bản báo Đường Sống sắp
tới, sau đó, ông sẽ cho Hải Linh lại bản gỗ của bản nhạc.
Hải Linh đồng ư cho nên, phần tên tác giả của bài hát
này thường được viết kép là: Hải Linh - Minh Châu.
Tôi phải thú nhận rằng tôi không có sáng tác ǵ cả
v́ chỉ có một Đấng Tạo Hóa mới thực sự sáng tác mà
thôi. C̣n tôi cũng như bao nhiêu người khác th́
không dám nói là ḿnh sáng tác. Tôi chỉ có "sàng tạc"
được một đôi bài. Sàng là sàng qua lọc lại ; tạc là
dựa vào một mô thức đa có sẵn để chế biến... như
người tạc tượng vậy.
Nhạc sư Hải Linh
Lúc ấy, bài hát cũng được in riêng ra 500 bản để bán
với giá khoảng 3 hào. Hải Linh gửi lên Hà Nội 10 bản.
Một số nhà thờ tại đây sử dụng, nhiều người thấy hay
nhưng không t́m đâu ra bản nhạc. Một linh mục tên là Kim
Định đă mua một bản danh dự với giá 100
đồng. Hải Linh cũng đem
theo một bản nhạc về
Phát Diệm. Thánh lễ
vọng đêm Giáng sinh, Hải Linh điều khiển Hội Ca Vịnh
Nhà Thờ Chính ṭa Phát Diệm
hợp xướng bản Hang Bêlem này.
Trong lần trả lời phỏng vấn này nhạc sư Hải Linh chia
sẻ:
“Tôi phải thú nhận rằng tôi không có sáng tác ǵ
cả v́ chỉ có một Đấng Tạo Hóa mới thực sự sáng tác mà
thôi. C̣n tôi cũng như bao nhiêu người khác th́ không
dám nói là ḿnh sáng tác. Tôi chỉ có "sàng tạc" được một
đôi bài. Sàng là sàng qua lọc lại ; tạc là dựa vào một
mô thức đa có sẵn để chế biến... như người tạc tượng
vậy.
Viết nhạc cũng cực như lao động chân tay vậy v́
phải cưu mang, phải tính toán, rồi c̣n phải biết lư
tưởng hóa những cảm nghĩ, t́nh cảm v.v... Mỗi bài phải
có một sức sống riêng. Tất cả những bài tôi viết nằm
trong hai chủ đề là :
Tôn Vinh Thiên Chúa, và Tán Tụng Quê Hương Việt
Nam.
Tôi phải cảm tạ Thiên Chúa suốt ngày, suốt đời
tôi, v́ Ngài đă cho tôi biết được một thứ ngôn ngữ tế vi
và phổ quát của nhân loại. Tôi cũng phải luôn luôn tán
tụng Quê Hương v́ đă dưỡng dục tôi”
Ngày 6-1-88 Nhạc sư Hải Linh từ trần v́ nhồi máu cơ
tim tại bệnh viện Fountain Valley California. Ông ra đi
để lại một sự nghiệp đồ sộ về nhạc họp xướng và nhiều
thánh ca giá trị, nhưng trên hết, giáo dân không thể
quên ca khúc đă đi vào tâm tưởng của họ mỗi bận Giáng
Sinh về, ca khúc Hang Bêlem bất hủ…