Dân Mỹ gọi “thời niên thiếu” là quãng đời nằm giữa mùa xuân và mùa hè của cuộc đời con người. Vào tháng 3, cây cối đơm bông chuẩn bị kết trái thế nào thì những kinh nghiệm thời niên thiếu cũng sẽ tạo khuôn cho các em thể ấy. Một số em chín quá sớm, đang khi một số khác chẳng bao giờ chín được. Nhưng cũng có một số khác lại biết cách hấp thụ những tinh hoa của thế hệ đi trước.

Tâm lý tuổi hoa niên rất thú vị và cũng rất quan trọng. Ba tính chất nổi bật của nó là: hướng nội, bắt chước và tính hiếu động.

Tính hướng nội: người ta thường bỏ qua khía cạnh này bởi lẽ năng lượng dồi dào của tuổi trẻ chính là ý thức về sự cô độc và tâm trạng bất chấp thoát thai từ việc các em nhận thấy rằng thực sự giữa mình và thế giới có một hàng rào nào đó. Các em trai thỉnh thoảng cố vượt qua hàng rào này bằng cách thử cạo râu trước khi có râu, nghĩ rằng như thế là vượt qua được giai đoạn thiếu niên để thành người lớn. Các em gái thì cố vượt khoảng cách này bằng cách ăn mặc hoặc qua các điệu bộ. Các cử điệu của các em lúc này rất vụng về, lúng túng, vô duyên; tay chân dường như dài ngoẵng ra, lời lẽ thì ngọng ngịu, thiếu minh bạch, khiến người lớn nhiều lúc khó mà hiểu được ý các em muốn nói gì. Thế giới nội tâm các em chứa nhiều hình ảnh hơn là tư tưởng, bởi vậy điều này phần nào lý giải được việc các em thiếu khả năng tiếp xúc với người khác. Nhiều khi chính vì sự bất cập này mà các em lại càng hướng nội hơn, càng tự co mình hơn. Bởi vì không phải lúc nào các hoạt động bên ngoài cũng đều giải toả được thế giới nội tâm nên các em thường quay về với thế giới bên trong đầy hình ảnh, ở đó các em tha hồ phiêu lưu, tưởng tượng mình là một cầu thủ anh dũng trên sân, hoặc là một nàng công chúa tuyệt thế sánh duyên cùng một hoàng tử. Các em thường xem phim bởi vì phim ảnh cung cấp dồi dào cho các em những mộng mơ và hy vọng đại loại như vậy. Tuy nhiên, bức tranh tổng thể này chính là các em đã đắm mình với thế giới nội tâm quá ngỡ ngàng và do không hiểu hết được giá trị của thế giới này nên diễn đạt quá vụng về.

Tính bắt chước: có một nguyên nhân triết học sâu xa giải thích điều này. Bản ngã các em bị đè nén và cần được bừng nở; phải bộc lộ nội tâm mình ra để khẳng định nhân vị của mình. Sự bắt chước trở nên một hình thức thay thế cho sự độc đáo, chính sự độc đáo này khiến em thiếu niên phải nỗ lực, phấn đấu, chịu đựng kể cả các lời trách cứ của người khác; nhưng dù sao tính ưa bắt chước cũng là một tính cần thiết để các em có thể thích nghi với xã hội bên ngoài. Bị gò bó, các em phải bung ra. Sống lủi thủi một mình quả là điều khó chịu và vào tuổi đó các em chưa hiểu thấu đáo về chính mình, do đó đương nhiên các em trở thành những kẻ ngưỡng mộ các anh hùng, và chuyện kế tiếp là tạo bè kết đảng, điên cuồng với những trò chơi ồn ào và ngưỡng mộ các ngôi sao điện ảnh.

Chính vì vậy, ở lứa tuổi trung học, ta hiếm thấy có em nào ăn mặc khác kiểu với những em khác. Ngay cả người lớn có tính sáng tạo cũng chỉ là thiểu số ít ỏi, như vậy ta đừng nên quan trọng hoá chuyện các em bắt chước. Chỉ khi nào đối tượng của các em bắt chước quá thấp hèn thì mới coi là nguy hiểm. Cũng lưu ý là một trong các ảnh hưởng cao quý tác động lên giới trẻ khi các em bắt chước các đối tượng tốt lành, cao trọng và yêu nước. Giới trẻ hay bắt chước bởi vì các em muốn sáng tạo và sự sáng tạo chính là điểm đánh dấu cho sự kết thúc tình trạng sống hướng nội, theo chiều hướng có tính xây dựng.

Tính hiếu động: có lẽ ta nên nói tính nhẹ dạ để chỉ tình trạng hiếu động thì hay hơn. Giới trẻ cực kỳ sinh động, vì tâm hồn các em tràn ngập các ấn tượng. Cuộc sống thì đa dạng nhưng lại ít hài hoà do thế giới ngoại cảnh đầy dẫy những lời mời gọi khác nhau. Do vậy, nhạc kích động lôi kéo một số em vì nó đem lại cho các em một lối xả bớt năng lượng cơ bắp chưa được điều chỉnh hợp lý nơi các em. Chính vì tính thích vận động này mà các em khó tập trung chú ý vào một đối tượng, và việc kiên trì ngồi yên một chỗ để học là cả một vấn đề đối với các em, các em phải la lối lên mới chịu được. Nếu các em không tìm ra được một mục tiêu nào cả để hoạt động, đương nhiên các em sẽ rơi vào vòng tội lỗi. Mặt khác, tính hiếu động cũng như các đặc tính khác, sẽ trợ giúp các em trong giai đoạn tìm tòi các kinh nghiệm sống hầu quyết định cho mình một chỗ đứng trong cuộc đời. Một khi nguồn năng lượng dồi dào này được khai thông, được qui tụ và được sử dụng hợp lý, người thiếu niên bắt đầu một cuộc đời lao động và trở nên một người trưởng thành theo như ý Thiên Chúa muốn, nghĩa là một người biết yêu: yêu đương, yêu bạn bè, yêu quê hương.

 

TÌNH YÊU CỦA GIỚI TRẺ

Bất cứ người thanh thiếu niên nào cũng lưỡng lự và xao xuyến. Bởi lẽ cuộc sống không hề đơn giản và thống nhất. Các em chỉ quan tâm dồn sức cho những cái hiện tại trước mắt mà ít khi để ý đến mục đích toàn cục. Để che đậy tình huống khó chịu này, giới trẻ thường tưởng tượng ra hình ảnh của cái mà nhà tâm lý gọi là siêu ngã. Đây không phải là một hình ảnh khác của các em, đúng hơn là hình ảnh của một ai đó hoàn thiện các em cũng như sẽ đem lại cho các em sự nhất quán. Cái siêu ngã này chính là cái ta khát khao được trở thành, hầu hoàn thành trọn vẹn nhân vị của ta và nhiều khi ta cũng e ngại rằng ta chẳng bao giờ đạt tới được. Nó cũng từa tựa như thể nhìn hạt thì hình dung ra được cây, nhìn nụ thì mường tượng được hoa, hay từ nền nhà hình tượng ra được nóc nhà. Đó chính là sự hoàn tất những khát vọng, mơ ước của ta. “Giới trẻ thì mơ mộng còn người già cả thì hồi tưởng”. Giới trẻ nhìn về đàng trước, còn kẻ già lại nhìn lui. Tuổi trẻ là giòng suối nhỏ chảy về biển cả đầy vui thú, còn tuổi già như thể biển cả lặng lẽ quay nhìn lại các giòng suối.

Do đó tình yêu nơi giới trẻ vẫn bao hàm một chiều hướng ngưỡng phục những ai hoàn thành được sự thiếu sót gặp thấy nơi chính họ. Đây không gì khác hơn là tình yêu của Thiên Chúa, Đấng duy nhất thoả mãn được mọi khát vọng tâm hồn. Bởi thế những ai tự cho mình là đã thoả mãn rồi, chẳng cần tìm sự hoàn thiện bên ngoài nữa, kẻ ấy không thể yêu được. Bất kỳ người thanh thiếu niên nào cũng yêu cái hình ảnh khả dĩ đạt tới được, nghĩa là sao cho giấc mơ của mình vẫn tiếp tục, và bù đắp được sự trống trải, cũng như thực thi được các khát vọng của mình. Gustave Thibon có lần đã nói rằng: “Mỗi phụ nữ đều hứa hẹn điều mà chỉ có Chúa mới có mà thôi”. Ý ông muốn nói rằng tình yêu mọi người mong muốn là sự vô định; tưởng chừng phụ nữ có thể đem tình yêu đến cho người đàn ông, nhưng thực ra điều người nam muốn không phải là cái khả ái, mà là chính tình yêu, mang tính Thần Thánh. Trong văn chương, ta thường gặp thấy những phụ nữ được mô tả là hình ảnh của sự khả dĩ ví như nàng Beatrice đối với Dante chẳng hạn. Không ai thực sự biết được có nàng Beatrice hay không. Nhưng cầm chắc là hình ảnh của nàng gây ra nhiều ảnh hưởng bởi lẽ nàng vẫn là hình tượng tuyệt vời. Ai cũng mang trong tâm khảm mình một hình bóng lý tưởng nào đó. Rồi sẽ có ngày họ gặp thấy, và dù ta có cho rằng đó chỉ là “tình yêu chớp nhoáng” nhưng vẫn phải công nhận rằng đó chính là hình ảnh ấp ủ từ lâu mà trước đây họ chưa từng gặp thấy. Lý tưởng của ta, còn gọi là siêu ngã, có thể khiến ta tự đặt mình vào những tình huống thuận lợi hầu thực hiện lý tưởng đó, tựa như trường hợp những kẻ thích thách đấu ra sức đi tìm đối thủ để cùng mình quyết đấu. Tuổi trẻ tìm kiếm cho được kẻ hoàn thành nội tâm của mình, kẻ khiến họ thoả mãn khát vọng hướng về Thiên Chúa, đồng thời lại có thể thay cho Thiên Chúa, ít ra là trong một khoảng thời gian nào đó. Ai cũng yêu cái toàn thể hơn là cái riêng lẻ. Bởi vậy, mọi người yêu mến Thiên Chúa hơn là người yêu phàm trần của mình, dù rằng họ được phản ánh theo hình bóng của tình yêu Thiên Chúa. Tuy nhiên các tình yêu này đa số đều có tính vô thức hơn là ý thức.

Mầu nhiệm vĩ đại của cuộc đời nằm ở chỗ thực ra chúng ta không muốn được yêu, mà là phải được yêu. Ta cần tình yêu bởi lẽ chúng ta bất toàn, nhưng tại sao có kẻ lại yêu mến sự bất toàn thì thật khó mà lý giải được. Chính vì vậy mà hết thảy những kẻ đang yêu đều cho mình là bất xứng. Người được yêu ngự trên bệ cao, và tình nhân của nàng quì mọp tỏ bày rằng chàng bất xứng. Tình yêu luôn luôn xảy đến như một món quà mà ta bất xứng với nó. Từ chối, hoặc bất trung với tình yêu đó là làm thương tổn đến toàn bộ nhân cách bởi lẽ nó huỷ diệt hình ảnh nguyên tuyền của nhân cách. Sự huỷ diệt hình ảnh tuyệt vời này chính là tự mình kết án tương tự, như những lời tàn nhẫn của Ovid đã nói: “Ta chẳng thể nào sống được dù có nàng hay không còn nàng đi nữa”.

Cái siêu ngã, lý tưởng, hình bóng tuyệt vời được biểu lộ ra nhiều kiểu nhiều dạng nơi các thanh niên thanh nữ. Nơi người thanh niên, chàng cảm thấy thích chí tìm ra những lý lẽ để xác quyết nàng là người tình lý tưởng. Và như thế chàng cố sức chứng tỏ cho chính mình và kẻ khác hiểu rằng lý tưởng của chàng đã thực sự hiện hữu trên cõi đời này. Còn đối với nàng, nàng lại quyết tâm cường điệu ý tưởng cho rằng nàng chính là người tình lý tưởng, bởi thế nàng giả vờ tránh mặt chàng. Nàng giả bộ chạy trốn để chàng đuổi theo và như thế nàng lại sáng giá hơn. Nhưng trong hai trường hợp trên, cả hai đều không tìm gặp được hình ảnh lý tưởng thực sự và tuyệt đối. Đó chính là Thiên Chúa. Nhưng cho mãi đến lúc già dặn với cuộc đời, họ mới nhận ra rằng những gì họ đã từng mong muốn chỉ là “tình yêu vắn vỏi, hụt hẫng sánh với tình yêu vô biên”. Họ đến với tình yêu vô biên này bằng sự đam mê tột cùng và cũng bình thản vô vàn.
Đức cha Fulton Sheen. (Nguyên tác: Way to Happiness)